موعود در آیین اسلام و مسیحیت

مؤلف: موسی جوانشیر

ناشر: انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)

نوبت چاپ: اول/ 91

شابک: 5-63-6262-600-978

شمارگان: نسخه

قیمت: تومان

تمامی حقوق© محفوظ است.

- قم: انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، مرکز تخصصی مهدویت/ خیابان شهدا/ کوچه آمار (22)/ بن بست شهید علیان/ ص.پ: 119- 37135/ همراه: 09109678911/ تلفن: 7737801/ فاکس:7737160

- تهران: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)/ تلفن: 88959049/ فاکس: 88981389/ ص.پ:355-15655

- www.imammahdi-s.com m info@imammahdi-s.com

با قدردانی و تشکر از همکارانی که در تولید این اثر نقش داشته اند:

اعضای محترم شورای کتاب حجج اسلام مجتبی کلباسی، محمدصابر جعفری، مهدی یوسفیان، محمدرضا فؤادیان و آقایان احمد مسعودیان (مدیر داخلی)، عبدا… شریفی (مدیر فروش)، مرتضی دانش طلب (مدیر مالی)، رضا فریدی (صفحه آرا)، عباس فریدی (طراح جلد) و کلیه کسانی که ما را یاری نمودند.

مدیر مسئول انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)

 حسین احمدی

09241-3

ص:2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص:3

ص:4

بخش دوم: تبارشناسی43

مقدمه44

فصل اول: منجی شیعه45

الف) تولدمعجزه آسای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف 47

ب) آباء و نسب حضرت مهدی علیه السلام 51

ج) بشارتهای قبل از تولد حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف 52

د) اسماء، القاب و کنیه های حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف 55

رحلت حجت59

فصل دوم: منجی مسیحیت67

الف) تولد معجزه آسا68

ب) بشارتهای قبل از تولد حضرت مسیح70

ج) مصلوب شدن، عروج آسمانی و زندگی در آسمان71

د) القاب و اسماء حضرت عیسی علیه السلام 75

فصل سوم: نقد و بررسی81

الف) تولد حضرت عیسی علیه السلام از دیدگاه اسلام82

ب) مصلوب شدن عیسی علیه السلام از دیدگاه اسلام85

ج) القاب حضرت عیسی علیه السلام از دیدگاه اسلام90

د) شباهتها90

بخش سوم: گونه شناسی منجی موعود95

مقدمه96

فصل اول: منجی شیعه99

مقدمه100

الف) ویژگیها و خصوصیات100

ص:6

یکم: ویژگیهای ظاهری100

1. معرفی مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف 100

2. خصوصیات جسمی و بدنی102

دوم: ویژگی های اخلاقی و رفتاری104

سوم: شباهت به انبیاء الهی105

ب) نقش و جایگاه (مقام، منزلت، عصمت، امامت و…)106

حوادث کیهانی پیش از ظهور117

حوادث کیهانی پس از ظهور118

ج) نتیجه گیری119

فصل دوم: منجی مسیحیت121

مقدمه122

الف) ویژگیها و خصوصیات فردی122

یکم: ویژگیهای ظاهری123

دوم: ویژگیهای اخلاقی و رفتاری124

ب) نقش و جایگاه126

الف) نجات سیال، شخصی و میانجی گرایانه127

ب) نجات جمعی، زمانمند و منجی گرایانه127

وقایع کیهانی پیش از پایان عالم135

وقایع کیهانی پس از بازگشت مسیح135

ج) نتیجه گیری136

فصل سوم: نقد و بررسی139

الف) از نظر خصوصیات140

ب) از نظر مقام و جایگاه143

ج) شباهتها147

د) تفاوتها151

ص:7

فصل چهارم: منجی موعود کیست؟155

نقش عیسی در حکومت پایانی162

نتیجه گیری165

بخش چهارم: کارکردهای منجی169

فصل اول: کارکردهای قبل از ظهور171

الف) مقدمه172

ب) کارکردها و فوائد منجی شیعه172

1. رابط بین حق و خلق173

2. عامل حفظ مذهب شیعه174

3. شکل گیری مرجعیت و ولایت فقیه174

4. حل مشکلات علمی و فکری175

5. مایه امید176

6. خودسازی176

7. ایمنی از بلاها177

ج) کارکردها و آثار منجی مسیحیت179

1. مشروعیت بخشیدن به دین مسیحیت و دوام آن179

2. معنا بخشی به آیات کتاب مقدس180

3. معنا بخشی به برخی آیینها و رفتارهای دینی182

4. فرقه گرایی و پیدایش نهضتهای هزاره گرا184

5. اخلاق مسیحی و آخرت شناسی و انتظار185

6. امیدبخشی188

7. شفای بیماران189

د) نقد و بررسی189

ﻫ) شباهتها192

ص:8

فصل دوم: مراحل ظهور193

الف) شیعه194

1. در آستانه ظهور194

2. قیام از کنار کعبه198

3. پیروزی و تشکیل حکومت202

ب)مسیحیت217

1-3. اهداف رجعت حضرت مسیح علیه السلام 221

2-3. نشانه ها و علایم بازگشت ثانویه عیسی223

3-3. داوری224

ج) نقد و بررسی224

د) شباهتها228

فصل سوم: کارکردها و برنامه های بعد از ظهور231

الف) شیعه233

1-کارکردها و برنامه های سیاسی234

2-کارکردها و برنامه های فرهنگی238

1-2. کارکرد اخلاقی و تربیتی239

2-2. کارکرد دینی و تبلیغی243

3-2. کارکرد علمی و فکری:245

3-کارکردها و برنامه های اقتصادی247

ب) مسیحیت250

1. داوری و پاداش دادن251

2. نجات بنی اسرائیل252

3. فراوانی محصول و برکت جهان253

4. تحقق ملکوت الهی (برقراری ملکوت خدا)254

5. برقراری امنیت254

6. دستگیری از فقرا و نیازمندان255

ص:9

ج) نقد و بررسی256

د) شباهتها257

منابع و مآخذ259

ص:10

به دور از هر گونه جانب داری، پیش داوری و تحمیل هرگونه ایده و نظری، به شکلی منطقی، منجیان این دو دین را مقایسه کنیم.

 پژوهش پیش رو در چهار بخش ارائه می شود؛ بخش نخست، شامل کلیاتی است که به توضیح واژگان و اصطلاحاتی می پردازد که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. تبار و شخصیت هر یک از دو منجی در بخش دوم بررسی می شود. بخش سوم نیز به ارزیابی دو منجی از حیث گونه شناسی اختصاص دارد و در بخش پایانی، کارکردهای دو منجی موعود بیان می شود.

در پایان لازم می دانم از راهنمایی های محققانه و بذل توجه اساتید محترم، حجج اسلام دکتر محراب صادق نیا (زید عزه) و رحیم کارگر (زید عزه) تشکر و قدردانی نمایم؛ این دو بزرگوار، علی رغم مشغله فراوان، نگارنده را مورد لطف و عنایت خویش قرار داده و ارشاد کرده اند. همچنین از جناب حجت الاسلام و المسلمین حاج آقا کلباسی (دامت برکاته) مدیریت محترم مرکز تخصصی مهدویت و دیگر بزرگوارانی که مساعدت کرده و سبب به ثمر رسیدن این اثر شدند به ویژه همسر گرامیم نیز کمال تقدیر و تشکر را دارم. امید است الطاف و عنایات خاصه حضرت بقیت الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف شامل حال همگان باشد و همواره مشمول دعای خیر آن عزیز غایب از نظر باشیم!

امید که مقبول نظر فرهیختگان این عرصه قرار گیرد و با بیان موارد نقص و کاستی های این اثر، اسباب تصحیح آن را فراهم آورند!

موسی جوانشیر

پاییز 1391

ص:12

همراهان و همکاران(1) است و به عبارت دیگر شیعه به پیروان و یاوران یک شخص گفته می شود و جمع آن «شِیَع» و «اشیاع» است و گفته می شود: از او پیروی کرد، همچنان که گفته می شود: با او موالات و همبستگی نمود.(2) یعنی جماعتی که از فردی دیگر پیروی یا او را همراهی و با او همکاری می کنند.

اما در اصطلاح، وقتی شیعه گفته می شود، مقصود از آن عبارت است از:(3)

1. کسی که دوستدار علی علیه السلام و فرزندان اوست، به این اعتبار که آنان خاندان پیامبرند و خداوند در قرآن مودّت آنان را واجب ساخته و فرموده است: بگو از شما برای رسالت، مزدی نمی خواهم، مگر مهرورزی نسبت به نزدیکانم.(4)

شیعه به این معنی، جز بر نواصب که دشمن علی علیه السلام و خاندان اویند، به همه مسلمانان گفته می شود.

2. کسی که علی علیه السلام را بر عثمان یا بر همه خلفا برتری می دهد، با اعتقاد بر اینکه او چهارمین خلیفه است؛ و دلیل مقدم دانستن او روایات فراوانی است که درباره فضایل و مناقب او از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده و

ص:15

اصحاب حدیث آن ها را در مجموعه های حدیثی خود آورده اند.

3. کسی که از علی علیه السلام و فرزندان او پیروی می کند، به اعتبار این که آنان جانشینان پیامبرصلی الله علیه و آله و پیشوایان مردم پس از اویند و آن حضرت ایشان را به فرمان خدا برای این مقام نصب کرده و نام ها و ویژگی های آنان را یاد کرده است.

مراد ما، از معنای شیعه در این نوشتار همین معنای سوم است که به شیعه امامیه یا همان شیعه دوازده امامی معروفند. اینان معتقدند که امامت از اولاد علی خارج نیست و اگر امامت در غیر اولاد او باشد، «غصبی» است.

انجیل را صادر کند، مسیحیان خود را فرقه ای یهودی می دانستند و مثل یهودیان در کنیسه ها حاضر می شدند و مناسک ویژه خود را انجام می دادند.(1) با مصلوب شدن عیسی علیه السلام (به اعتقاد مسیحیان) پیروان کم شمار او، با نومیدی و یأس به خانه های خود پناه بردند. اما با رستاخیز عیسی علیه السلام در روز سوم، این جماعت از خانه ها بیرون آمده و رساتر از گذشته، عیسی و آموزه هایش را تبلیغ کردند. از این تاریخ بود که مسیحیت خط خود را از یهود جدا کرده و به عنوان دینی مستقل به حیات خود ادامه داد.(2)

جمله اسلام و مسیحیت، هر کدام دارای چهره و نوع خاصی است که نیازمند به تفکیک میان این دو منجی هستیم. گونه شناسی، این امر را برای ما محقق می سازد؛ یعنی با گونه شناسی منجی موعود مسیحیت و اسلام، می توانیم به تبیین مواردی همچون ماهیت موعود، ماهیت وعده، رسالت معنوی یا اجتماعی، نقش کیهان شناختی موعود و….بپردازیم و نوع منجی مسیحیت و شیعه را با هم مقایسه کنیم.

همه کیش های آسمانی؛ یهود، زرتشت، مسیحیت و مدعیان نبوت عموماً و دین مقدس اسلام خصوصاً به عنوان یک اصل مسلم، تلقی به قبول شده است. این باور حتی اقوام مختلف جهان را هم با خود همراه کرده است. شور و التهاب انتظار موعود آخرالزمان و پایان ناراستیها و آغاز زندگی خوش این جهانی، در تاریخ پُر فراز و نشیب این ادیان و اقوام موج می زند.

همه اینان معتقدند، روزی فرا خواهد رسید که خالق هستی با ید قدرت خود ابرمردی را به منصه ظهور خواهد رساند که دفتر ظلم و فسق را پایان خواهد بخشید. در روزگار او ظلم و بیداد قاچاق خواهد بود و ظالم و ستم پیشه به حق قصاص خواهند شد.

با مطالعه موضوع منجی و موعود در ادیان مختلف می توان پاسخ گفت که، موعود آیا شخصی است؟ یا غیر شخصی است؟ موعود شخصی یعنی ویژگی ها و صفات یک شخص را اعم از این که بشری باشد یا غیر بشری که از نوعی الوهیت برخوردارند، دارد و موعود غیر شخصی یعنی آنچه وعده داده شده، وقوع امری همچون وضعیت سیاسی، اجتماعی، معنوی یا کیهانی است.(1)

است. همچنین نجات در اصطلاح، یعنی رهایی انسان از هر چیزی است که مانع زندگی سالم و ایده آل می شود؛ مثل رهایی از ستم و خشونت.

توصیف و توضیح نجات بخشی با موضوع منجی، پیوندخورده است. پیروان ادیان الهی، به ویژه آخرین وکامل ترین پیام آسمانی، یعنی دین اسلام، معتقدند همه بشر در یک فرایند تکاملی در مسیر رسیدن به آرزوی فطری، انسانی و الهی خود در کمال طلبی، به نقطه اوج تکاملی انسانی، یعنی تجلی عدالت وحاکمیت آن، در حال حرکت است. آنچه سبب شد تا اند یشه ظهور منجی در ادیان شکل بگیرد، درماندگی، گرفتاری و بحران های خانمان براندازی است که تمامی موجودیت حیات بشر را تهدید کرده است. توده هایی که خود قادر به رفع آن بلایای بزرگ نبوده اند برای رهایی شان، ظهور نجات دهنده ای را انتظار می کشیدند.

نجات در مسیحیت را نمی توان به تمام معنا مفهومی آخرت شناسانه دانست. زیرا در الهیات مسیحی، به دو سنخ نجات و به تبع آن، دو معنا برای منجی می توان دست یافت؛ در یکی، همه انسان ها به دلیل «گناه اصلی» یا «گناه نخستین آدم» با طبیعتی آلوده زاده می شوند؛ طبیعتی که مانع از رسیدن آنان به کمال است(1). زیرا نگرش

ص:20

این دین به انسان متفاوت است.

از منظر عهدین انسان نخستین (حضرت آدم) با گناه و تمرد از دستور الهی و سرپیچی از فرمان او گرفتار گناه بزرگی شد. این گناه با ذات اوعجین گردید و انسان ذاتا گناهکار و پلید شد، لذا از درگاه خدا رانده و به زمین تبعید شد.

وقتی حضرت آدم گناه کرد گناه او تمام نسل انسان را آلوده ساخت. گناه او حتی باعث انتشار مرگ در سراسر جهان شد.(1)

پیامبران زیادی برای رهایی و نجات انسان، با شریعت و قانون آمده اند؛ اما شریعت هم نمی تواند انسان را آزاد کند. به عبارتی شریعتهای سابق هیچ نقش کلیدی در نجات انسان ها نداشته اند:

پس ده فرمان موسی چه نقشی در نجات انسان از گناه دارد؟ ده فرمان به این دلیل عطا شد تا بر تمام مردم مسلم شود که تا چه حد قانونهای خدا را زیر پا گذاشته اند.(2) لذا باید از قید شریعت نیز آزاد شد، چرا که قانون مذهبی نمیتواند کسی را خوب و پاک کند.(3)

اعتقاد مسیحیان براین است که خداوند برای رهایی و نجات انسان، پیامبران گذشته را با شریعت و قانون فرستاد، اما به جهت

ص:21

تمرد انسان (!) این نجات تحقق نیافت و پیامبران قبل از عیسی فقط زمینه را برای نجات بخشی آماده کرده بودند، و عیسی نقش اساسی را در سیر نجاتبخشی ایفا کرده است، یعنی پسر خدا (!)، پسر انسان(!)، خود را فدیه کرد تا انسان از بند اسارت گناه ذاتی آزاد شود و سر صلیب بدین صورت آشکار می شود که پسر انسان خود را برای نجات بخشی فدیه کرد:

چه تفاوت بزرگی بین آدم و مسیح هست که قرار بود بیاید و چه فرق بزرگی بین گناه آدم و بخشش خدا وجود دارد، چون آدم با گناه خود باعث مرگ عده زیادی شد، ولی مسیح از روی لطف عظیم خداوند باعث بخشش گناهان بسیاری گشت. آدم با اولین گناه خود باعث شد عده زیادی محکوم به مرگ شوند، در حالی که مسیح بشر را رایگان پاک می کند و باعث می شودکه خداوند عده بسیاری را بی گناه بشناسد.(1)

براساس این نگرش به انسان و توجه به گناه نخستین آدم که همه بشر را آلوده کرده است؛ عیسی مسیح آمده است تا با فدا کردن و قربانی کردن خود، باعث پاکی انسان و نجات او از سیاهی و ظلمت گناه شود. هرچند این هم نوعی نجات است؛ اما این نوع از نجات، معنای آخرت شناسانه ندارد و با موعود باوری در ارتباط نیست. این نجات، پدیده ای کاملا ماشینی [اتوماتیک یا تکوینی] است و به صرف

ص:22

وجود و شخصیت عیسی علیه السلام و میانجی گری اش بین انسانِ مورد خشم خدا و خودِ خدا آشتی برقرار می کند؛ بی آن که لازم باشد کاری شاهانه و یا پیامبرانه انجام دهد.

در گونه دیگر از مفهوم نجات، همه مسیحیان اتفاق نظر دارند که نجات بخشی عیسی علیه السلام در حقیقت، نجات از پراکندگی، ظلم و نابسامانی است؛ امری که در سایه تشکیل حکومتی مرکزی صورت می گیرد. در این گونه، نجات با عملکرد عیسی علیه السلام در ارتباط است و رهایی اش، صرفاً یک پدیده ماشینی نیست، بلکه حاصل تلاش پیامبر گونه عیسی علیه السلام است؛ لذا بر بازگشت دوباره عیسی علیه السلام تاکید می شود. این نجات، مفهومی کاملاً آخرت شناسانه دارد.(1) لذا مسیحیان بعد از مصلوب شدن عیسی منتظر رجعت دومین او هستند تا انسان گرفتار در ظلم و تباهی را نجات بخشد:

همچنین مسیح نیز چون یک بار قربانی شد تا گناهان بسیاری را رفع نماید، بار دیگر بدون گناه، برای کسانی که منتظر او می باشند، ظاهر خواهد شد به جهت نجات.(2)

 مراد ما از نجات بخشی، در این نوشتار همین نوع دوم است که پیوندی عمیق با موعود باوری داشته و عیسی علیه السلام حقیقتاَ پیروان خویش را پس از بازگشتی ظفرمندانه نجات خواهد داد.

ص:23

اما از نگاه اسلام، نجات یک بار با رستگاری در قیامت قرین است که به واسطه ایمان و عمل صالح تحقق پیدا می کند(1) که در این صورت امری مرتبط با آخرت و معاد می باشد. این معنا از نجات اینجا مورد بحث ما نمی باشد. ولی نجات در یک معنای دیگر همان نجات بخشی پایان دنیا (دوران ظهور) را تداعی می کند که نوید بخش خلاصی همگان از زیر بار مصیبت و بلاها و بی عدالتی ها می باشد. این نجات با آمدن یک منجی با عنوان مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف محقق می شود. همین معنای دوم است که در این جا مد نظر ما می باشد که به موعود باوری و منجی گرایی در اسلام باز می گردد.

امنیت، نوع دوستی، رفاقت، یکرنگی و دوستی و… است. اما هر چه بیشتر جستجو می کند، کمتر می یابد.

آیا این وضع اسف ناک را پایانی هست؟ اگر هست راه خاتمه دادن به این نابسامانی ها کدام است؟ چشم انتظار آینده ای روشن بودن، نور امید را در دلهای افسرده و بی رمق بشر زنده نگه می دارد.

ادیان آسمانی و رسولان الهی با بیان اخبار غیبی، تحقق چنین آرمان شهری را به بشریت وعده داده اند.در بین ادیان ابراهیمی، اسلام به خصوص فرقه شیعه تصویری جامع و کامل از جامعه آرمانی مهدوی ارائه داده است و هیچ امر مبهمی را در این راستا فرو گذارنکرده است. سیمای حکومت پایانی را به گونه ای ترسیم کرده است که انسانها را برای تحقق آن و زمینه سازی در جهت تشکیل آن حکومت بی نظیر به تکاپو و تلاش وادارد.

پر رونق بود که به ادیان غیرتوحیدی نیز رنگ داده است؛ حتی ادیانی که به ظاهر منشأ الهی نداشته اند نیز به وجود مصلح جهانی اعتراف کرده اند.

آیین زرتشت در این امر پیشقدم بود. البته در تاریخ و چگونگی تولد زرتشت اختلافات بسیاری وجود دارد، ولی برخی، دوران حیات او را تا یازده هزار سال قبل از میلاد ذکرکرده اند. به این لحاظ، آیین زرتشت در طرح مسأله موعود آخرالزمان می تواند بر دین یهود، مسیحیت و همچنین اسلام پیشی گیرد(1). در این آیین، افزون بر بشارت و اشارت به ظهور رهاننده عدالت گستر، از تولد، ظهور، یاران او و…. سخن گفته شده است. بیشتر زرتشتیان بر این عقیده اند که مطابق متون مقدس اوستا، فرد یا افرادی در آخرالزمان ظهور می کنند و آیین گرفتار در رنج و محنت فراوان مزدیسنا را دوباره احیا خواهند کرد.

دین یهود نیز به مسئله منجی پرداخته است.(2) نجات دهنده پایانی، بر مبنای معتقدات یهودیان، مسیح (ماشیح) است که جهان درخشان و باشکوه آینده را می سازد. اعتقاد بیشتر دانشمندان یهود بر این است که ظهور مسیح و فعالیت او برای بهبود وضع جهان و تأمین

ص:26

خواسته ها و نیازهای مردم، بخشی از نقشه های خداوند در آغاز آفرینش بوده است و لزوم وجود نجات بخشی که کسی جز مسیح نیست، پیش از آفرینش کائنات به ذهن خداوند خطور کرده است. به اعتقاد همه یهودیان، نجات دهنده، انسانی همانند دیگران است، اما از جلوه و جبروت خدایی برخوردار است که جهان را با نور خودش که جلوه ای از نور خداست، روشن خواهد کرد.

مسیحیت از زبان حضرت عیسی علیه السلام گفتاری را درباره منجی آخرالزمان مطرح می کند. بر این اساس، تمام مسیحیان اعتقاد دارند روزی خواهد رسید که حکومت الهی به طور کامل برقرار شود، آن گونه که عیسی علیه السلام در مواعظ خویش می گفت؛ منتهی بعضی تصور می کنند این سلطنت الهی، روی زمین برقرار خواهد شد، اما بعضی نیز آن را ورای تاریخ می دانند؛ برای بعضی از آنها این یک آرمان بزرگ اجتماعی است که با کوشش انسان ها و کمک خداوند، در این جا و اکنون کسب خواهد شد؛ برای بعضی دیگر این سلطنت و حکومتی است که از طریق دخالت مستقیم و ناگهانی خداوند در تاریخ بشر و پایان دادن به دنیا و زمان، تحقق پیدا خواهد کرد.

آیین اسلام آخرین دین آسمانی، در این زمینه به عنوان وارث سایر ادیان، مطرح کننده بحث منجی می باشد. البته اسلام در موضع خود، هم ارائه دهنده این تفکر و هم مصلح و تکامل بخش آن بوده است؛ اما این واقعیت، انکارناپذیر است که اند یشه منجی آخرالزمان، زمانی توسط اسلام مطرح گردید که حداقل سه آیین عمده زرتشت،

ص:27

یهود و مسیحیت به تفصیل در مورد آن آگاهی داده بودند. از این رو، اسلام به نوعی در این مورد، تصدیق کننده محسوب می شود، نه مبدع.

بنابراین، هر چهار دین زرتشت، یهود، مسیحیت و اسلام در این باره سخن گفته اند ولیکن ما بنا به مناسبت با موضوع کتاب، فقط در دو دین اسلام (تشیع) و مسیحیت بحث می کنیم.

الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکونَ بی شَیْئاً وَ مَنْ کفَرَ بَعْدَ ذلِک فَأُولئِک هُمُ الْفاسِقُون»(1)؛ خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد، و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند، و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند، و هر کس پس از آن به کفر گراید آنانند که نافرمانند.

 3. زمین را بندگان صالح خدا به ارث خواهند برد: «وَ لَقَدْ کتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُون»(2)؛ و در حقیقت، در زبور پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد.

4. مستضعفان، ائمه و وارث زمینند: «وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثین»؛(3) و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم، و ایشان را وارث [زمین] کنیم.

ص:29

برخی از این آیات به کمک تفسیرهای مبتنی بر دیدگاه های کلامی، بر موضوع منجی موعود دلالت می کنند و برخی دیگر مستقلاً بر چنین امری دلالت دارند. اگر چه تمامی این آیات، صریحاً بر ظهور منجی جهانی اسلام دلالت ندارند، ولی به نظر می رسد حداقل سه آیه در قرآن را بتوان سر منشأ منجی باوری مسلمین دانست که عبارتند از: سوره انبیاء، آیه 105، سوره نور، آیه 55 و سوره قصص، آیه 5.

هرچند که اخبار و روایات، نقش اصلی در اعتبار و اصالت این آموزه را بر عهده دارد، اما به هر حال، نقش بنیادین این آیات را در شکل گیری آموزه موعود نجات بخش و مبانی نظری آن نمی توان نادیده گرفت. از سویی، در این باب، اخبار فراوانی از شخص پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و امامان معصوم علیهم السلام رسیده(1) که این تعداد اخبار درباره منجی موعود، نه تنها حکایت از قدمت و اهمیت آموزه منجی گرایی در دین آخرین (یعنی اسلام) دارد، بلکه دین اسلام را در زمره منجی باورترین ادیان آسمانی قرار می دهد و می توان گفت اندیشه منجی گرایی و نجات بخشی منجی، از ریشه ای ترین تعالیم اسلام و خاستگاه آن نیز متن قرآن کریم و بیانات رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و امامان معصوم علیهم السلام و پیشوایان شیعه می باشد. این آموزه در بین مسلمانان قدمت و پیشینه ای 1400 ساله، هم سان طول عمر اسلام دارد. وجود اخبار

ص:30

فراوان از زبان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و ظهور عده ای از مدعیان دروغین منجی از اوایل اسلام به این طرف، مهر تأییدی بر صحت گفتار ماست. بر این اساس، ادعای ساختگی و دروغین بودن این آموزه دینی، اتهام گزافی بیش نیست.

مشخصات و ویژگی های این منجی موعود در منابع روایی شیعه به صورت کامل و جزئی بیان شده است. مشخصات ظاهری و اخلاقی مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، حسب و نسب و از فرزندان فاطمه بودن مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، بیعت میان رکن و مقام در آغاز قیام او، نزول عیسی بن مریم علیه السلام در زمان ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و اقتدا کردن به او درنماز، فراوانی نعمت در زمان او، خسف بیداء، علائم و شرایط ظهور و… از مواردی است که با تعبیرات مختلف، بشریت را به یک آینده روشن و درخشان نوید می دهد که در ذیل به دو روایت اشاره می کنیم:

1- وجوب اعتقاد به مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف : یکی از واجبات مهم در دین اسلام، اعتقاد به آمدن «مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف » است؛ به گونه ای که منکر خروج او، کافر شمرده شده است. جابر بن عبدالله از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل می کند: «هر کسی مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را انکار کند، به راستی کافر است.»(1)

2- حتمی بودن ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف : پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در آخرالزمان ظهور خواهد کرد.»(2)

ص:31

منجی موعود شیعه در بسیاری از روایات، «مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف » و «قائم» خوانده شده است. مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و قائم لقب آن حضرت می باشد، ولی نام اصلی ایشان طبق روایات، «م-ح-م-د» است؛ چنان که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:« مهدی امتم [درمیان ایشان] محمد است که زمین را از عدل و داد آکنده سازد.»(1) همچنین زمانی که مادر حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به ایشان حامله شد، امام حسن عسکری عجل الله تعالی فرجه الشریف به او فرمود: «تو حامل پسری هستی که نامش محمد است و او قائم پس از من است.»(2) البته در برخی روایات، از ذکر نام آن حضرت نهی شده است، بنابراین، بیشتر با لقب قائم و مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از آن حضرت یاد می شود.

در مورد این که چرا به آن حضرت «مهدی» می گویند، امام صادق علیه السلام می فرماید: «او را مهدی نامیدند، زیرا مردم را به امر پنهان هدایت می کند.»(3) همچنین آن حضرت می فرماید: «آن حضرت را مهدی می گویند، زیرا مردم را به امری که گم کرده اند (اسلام راستین) هدایت می کند.»(4)

حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف موعود و منجی شیعه، دارای ویژگی خاص و ممتازی است و آن، حیات موعود شیعی است؛ یعنی او زنده است، ولی در پس پرده غیبت است. این مسئله از یک سو رابطه ای عمیق،

ص:32

روحی و ملموس را بین موعود حی حاضر و از سوی دیگر، پیروان و شیعیان و منتظران آن موعود ایجاد می کند؛ شیعیان با او ارتباط قلبی و روحی دارند و با او نجوا می کنند.

دینی یهودیان، عمل ختان را به جا آورد و وفاداری خود را به شریعت موسی به اثبات برساند. در حقیقت، تا آن زمان تنها چیزی که آنان را از سایر یهودیان جدا می کرد، این بود که آنان عیسی را همان موعودی می دانستند که بنی اسرائیل بر اساس وعده های پیامبران، قرن ها در انتظار اوست. به همین دلیل می توان گفت مسیحیت، دینی است که بر اساس یک باور کاملاً موعودی شکل گرفته است.

یهودیان بر این باور تاریخی اند که خدا از میان همه ملت ها، بنی اسرائیل را به عنوان قوم خاص خود برگزیده است. پیامبران این قوم بارها به این اعتقاد تأکید کرده بودند و آنان با دلخوشی به این برگزیدگی، هر سختی و دشواری را تحمل می کردند. اسارت در مصر و سرگردانی در بیابان، گوشه ای از گذشته تاریک این قوم بود که در روشنای قوم خاصِ خدا بودن، برای آنان هموار می شد. گرچه ممکن بود یهودیانِ خسته از دشواری های روزگار در اخبار انبیا تردید کنند و از پرستش یهوه سر باز زنند، اما آنان همچنان در انتظار ماندند تا آینده درخشان خود را که بر اساس وعده های خدا به ابراهیم و موسی در پادشاهی مردی از نسل داوود محقق می شد، تماشا کنند.

این انتظار امیدبخش از چنان قوتی برخوردار شد که موضوع مکاشفه ها و پیشگویی های پرشماری گردید. در دورانی که شکوه سلطنت داوود در سلطه رومیان بر بنی اسرائیل از دست رفته بود و آنان بی تاب تر از همیشه در انتظار رهایی بخشیِ موعود خود بودند، عیسی با وجود آن که از خانواده ای فقیر و کاملاً معمولی به پاخاست و

ص:34

فاقد شرط شهریاری برای مسیحا شدن بود، اما به دلیل برخورداری از کمالات نفسانی و تعالی روح و نیز جذبه های کلامی در باور اجتماعی یهودیان – که از دست به دست شدن قدرت و از سلطه رومیان به جان آمده بودند- به مثابه ماشیح (مسیحای) موعود شناخته شد و گروه زیادی از طبقه های پایین تر جامعه به ندای او لبیک گفتند. دعوت او چنان در ذهن این جماعت ریشه دار شد که مریدان کم شمارش پس از تحمل سختی های فراوان، در نهایت از پیکره اصلی یهودیت بریدند و به این ترتیب بر تنه باوری کهن، جوانه های دینی تازه رویید و از دلِ دین تاریخی یهود، ایمانی جدید جوشید؛ یعنی آمدن شخصی از نسل داوود برای برقراری ملکوت خدا. وقتی پیروان عیسی، موعود خود را بی آن که وعده ای از وعده های اشعیا، دانیال و دیگر پیامبران بنی اسرائیل را عملی کند، برصلیب دیدند، (1) سر در گریبان فرو برده، او را انکار کردند و در خانه های خود نهان شدند.

بنا به گزارش سنت مسیحی، هنگامی که پیروان کم شمار عیسی با نومیدی و یأس به خانه های خود پناه می بردند و درست، زمانی که نزدیکان عیسی سرگردان و حیران، آهنگ بازگشت داشتند، زنانی که برای زیارت قبر عیسی رفته بودند، قبر را خالی دیدند. آنان در سرگردانی و بهت بودند که «فرشته ای آنان را متوجه شده و گفت:

ص:35

ترسان نباشید. می دانم که عیسای مصلوب را می طلبید. در این جا نیست. زیرا چنان که گفته بود، برخاسته است».(1)

 رستاخیز عیسی در روز سوم، سبب شد این جماعت از نهان خانه ها بیرون آمده و رساتر از پیش، عیسی و آموزه هایش را تبلیغ کنند. این تجربه دینی یا مشاهده روحانی برای پطرس و شماری از حواریون نیز تکرار شد. در این هنگام یأس و نومیدی کاملاً از بین رفت و ایمان و امید جایگزین آن شد. از این تاریخ بود که آرمان مسیحا با تفسیری تازه در میان مسیحیت ادامه یافت؛ تفسیری که دیگر یهودی نبود و نمی توانست در ادبیات دینی یهود پشتیبانی داشته باشد.(2)

بررسی ها نشان می دهد منجی گرایی در مسیحیت به سه گونه نمودار شده است: در یک پرده، همان اند یشه موعود یهودی است که در آن، عیسای ناصری نقش مسیح نجات بخش را ایفا می کند که انتظار دیرپای یهود را به سر می آورد؛ در پرده دیگر، با نوید رجعت عیسی در آخرالزمان به مثابه پسر انسان و داور جهان، نمایشگر سنخ دیگری از اندیشه موعود است و در پرده سوم، سخن از شخصی است که خود عیسی وعده آمدنش را می دهد که چونان تسلی دهنده و روح

ص:36

راستی می آید و عیسی را جلالت می بخشد و بر حقانیت او شهادت می دهد. بر این پایه، مسیحت دربردارنده سه گونه منجی باوری است.(1) به هرحال، عموم مسیحیان معتقدند روزی در آینده فراخواهدرسید که حکومت اخلاقی خداوند بر سرتاسر زمین جاری گردد. عبارت «حکومت و سلطنت الهی» و «سلطنت آسمان ها» و «حکومت الهی» به طور مکرر در انجیل ها به چشم می خورد. واقعیت حکومت نهایی خدا «سلطنت یا ملکوت الهی» بدون شک، مهم ترین اعتقاد مسیحیان است؛ در عین حال، میان آنها از همه سخت تر است.(2)

عیسی عجل الله تعالی فرجه الشریف منجی موعود مسیحیان را در ابتدا یشوع (یهوشاعا، یسوع) می نامیدند که واژه ای عبری و به معنای نجات خداست. این کلمه در میان رومیان و یونانیان به «یسوس(3)» تغییر یافت و در متون عربی به «عیسی» تبدیل شد. انجیل این واژه را «خداوند نجات دهنده» معنا کرده است که امت خویش را از گناهانشان خواهد رهانید.

 لقب مشهور عیسی عجل الله تعالی فرجه الشریف «مسیح» است که از لفظ عبری مشیاح (ماشیح، مسیاح) به معنای مسح شده (تدهین شده) گرفته شده است. زیرا در قوم بنی اسرائیل افراد برگزیده برای مأموریت های مهم

ص:37

و مقدس را با روغن مخصوصی تدهین می کردند. به تدریج لفظ مسیح به هر شخصی که دارای مأموریت های بزرگ بود، اطلاق شد.(1) حضرت عیسی عجل الله تعالی فرجه الشریف از نامیدن خود به این عنوان خودداری می کرد، ولی پس از برخاستن وی از مردگان، مسیحیان نخستین پذیرفتند که وی مسیح موعود است و به این جهت در بسیاری از اوقات، لقب «مسیح» را به گونه ای برای عیسی به کار می بردند که با اسم اصلی او برابر می شد.(2)

عبارات عهد جدید درباره عیسی عجل الله تعالی فرجه الشریف با هم متفاوت است. از میان اناجیل، سه انجیل مرقس، لوقا و متی، دیدگاه مشترکی درباره عیسی دارند؛ او را انسانی معرفی می کنند که از زنی باکره به نام مریم زاده شده و همچون انسان های دیگر زندگی کرده و دیگران را موعظه می کند. او با اعلام یحیای تعمید دهنده به مردم معرفی می شود؛(3) ولی عیسی در گزارش انجیل یوحنا، حکمت خدا است که جسمانی شده است. او الوهیت یافته و ازلی است. به همین دلیل، این انجیل به تولد عیسی از مریم اشاره نمی کند و در مقابل، تاکید می کند که یحیای تعمید دهنده، روح را در حال فرود آمدن بر عیسی دید و اعلام کرد که او پسر خداست. از این به بعد، عیسی مانند یک «خدا» عمل می کند و سخن می گوید.(4) بر این اساس، به اعتقاد مسیحیان و به اشاره

ص:38

های آشکار مطالب عهد جدید، نجات بخش پایانی، همان «عیسی مسیح» است که باز خواهد گشت و جهان را از نابسامانی خواهد رهانید. پس برای تأیید به فرازهایی از کتاب مقدس استناد می کنیم: «و به شما می گویم که مرا دیگر نخواهید دید، تا وقتی آید که گویید مبارک است که به نام خداوند می آید.»(1)

همچنین درباره قیام مسیح، پیش گویی کرده و می گوید:

«پس همان عیسی را خدا برخیزانید و همه ما شاهد بر آن هستیم».(2)

و در انجیل متی آمده است:

… همچنان که برق از مشرق ساطع شده تا به مغرب ظاهر می شود، ظهور پسر انسان نیز چنین خواهد شد و هرجا که مرداری باشد، کرکسان در آن جا جمع شوند… همچنین چون شما نیز این همه را ببینید، بفهمید که نزدیک، بلکه بر در است. هر آینه به شما می گویم تا این همه واقع نشود، این طایفه نخواهد گذشت. آسمان و زمین زایل خواهد شد، لیکن سخنان من هرگز زایل نخواهد شد؛ اما از آن روز و ساعت، هیچ کس اطلاع ندارد، حتی ملائکه آسمان، جز پدر من و بس. لیکن چنان که ایام نوح بود، ظهور پسر انسان نیز

ص:39

چنان خواهد بود.(1)

سعادت رهنمون خواهد شد.

 موعود گرایی در مسیحیت نیز برگرفته از منجی گرایی دین یهود است. خاستگاه موعود گرایی در مسیحیت را باید از میان تعالیم دین یهود جستجو کرد، ولی منجی باوری در ادبیات مسیحی، تفسیر جدیدی پیدا کرد که آن را از تفسیر یهودی آن جدا کرد.

نجات در مسیحیت به دو گونه تصویر شده است؛ طبق گونه اول آن، عیسی را باید میانجی دانست، نه منجی و آن نجات از «گناه نخستین» است. در این نوع نجات، عیسی با فدا کردن خویش، مؤمنان به خود را از بار آن «گناه اصلی» می رهاند. در گونه دوم از نجات بخشی، مفهوم نجات، یک معنای آخرت شناسانه و موعود باوری دارد. در این نوع از نجات بخشی است که عیسی به معنای واقعی کلمه «منجی» است. مسیحیان، هر دو نوع نجات بخشی را از رسالت های عیسی مسیح می دانند که نوع اول نجات، هم اکنون با ایمان آوردن به او محقق می شود، اما رسالت منجی گرانه عیسی که کاری پیامبرانه و شاهانه را می طلبد، در آخرالزمان همراه با تشکیل حکومت و سلطنت الهی رخ می نماید که سبب نجات پیروان مسیح از بند ظلم و ستم و بی عدالتی خواهد شد.

 پیشینه موعود باوری در هر دو آیین اسلام (شیعه) و مسیحیت به تعالیم اولیه آن دو دین برمی گردد؛ یعنی امری ساختگی و دروغین نیست. همچنین مسیحیان و شیعیان به آمدن منجی ای معتقد هستند که هدفش برقراری عدل و داد است. براین اساس، بین

ص:41

منجیان این دو دین، اشتراک فراوانی وجود دارد که زمینه مناسبی را برای مقایسه و بررسی وجوه اشتراک و افتراق بین آنها فراهم کرده است که این نوشته، همین هدف را دنبال می کند.

ص:42

راجع به حضرت مهدی علیه السلام و اوصاف آن بزرگوار باید بدانیم که شناختن مشخصات آن حضرت از دو جهت اهمیت بخصوص دارد: یکی از نظر تکلیف، زیرا شناختن امام شرعاً و عقلاً واجب است و به حکم حدیث معروف:

«مَنْ ماتَ وَلَمْ یَعْرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مَیْتَهَ الْجاهِلِیِّهِ»؛ هر کس بمیرد و امام زمان خود را نشناخته باشد، مرده است (همانند) مردن جاهلیت.

چرا که مرگ در پی حیات می آید و کسی که حیات و زندگانیش با حال جهالت است، پس مرگ و موتش نیز با حال جهالت و نادانی است.

و دیگر از جهت شناختن دروغ و باطل بودن دعاوی کسانی که به دروغ ادعای مهدویت کرده یا بنمایند، زیرا با ملاحظه این مشخصات، کذب و بطلان دعوای این افراد روشن و واضح می شود، چون فاقد این صفات و خصائص بوده اند.

صفات و مشخصات حضرت مهدی علیه السلام که در احادیث و روایات ذکر شده مشخصاتی است که هر کس آن مشخصات را در نظر بگیرد هرگز آن حضرت را با افراد دیگر اشتباه نخواهد کرد و اگر دیده

ص:46

می شود پاره ای فریب خورده و دعوای مهدویت را از شیادانی پذیرفته اند به دلیل غفلت یا بی اطلاعی از این مشخصات و خصائص بوده و یا آنکه بعضی مشخصات را که تمام مشخص نبوده و وصف عام آن حضرت و دیگران بوده، تمام مشخص شمرده و صاحبان وصف عام را با صاحب وصف خاص اشتباه کرده اند. بسیاری هم دانسته و عمداً این دعاوی را برای یک سلسله اغراض مادی و سیاسی و حبّ جاه و ریاست، به ظاهر پذیرفته و ترویج می نمایند وگرنه خصوصیات و اوصافی که برای آن حضرت بیان شده مشخصاتی است که جز بر آن شخص خاص و موصوف به آن صفات خاص (یعنی امام دوازدهم، فرزند امام حسن عسکری علیه السلام بر احدی از کسانی که ادعای مهدویت کرده اند قابل انطباق نیست و بطلان دعاوی آنها با توجه به این نشانیها و علامات مانند آفتاب آشکار و هویدا است.

علما و دانشمندان متتبع و محیط به احادیث که وثاقت آنان مورد تأیید علم رجال و تراجم است، در کتابهای معتبر و مستند به نحو کافی و وافی این مشخصات را تعیین و توضیح داده اند.

دهم، حضرت هادی عجل الله تعالی فرجه الشریف و امام یازدهم، حضرت عسکری عجل الله تعالی فرجه الشریف کم کم در بین حاکمان و زمامداران غاصب خلافت و دستگاه حکومت طاغوت، اضطراب و نگرانی هایی به وجودآمد. سبب آن، اخبار و احادیثی بود که خبر از تولد فرزندی برای امام حسن عسکری عجل الله تعالی فرجه الشریف می داد؛ همان منتظَری که تاج و تخت جباران و ستمگران را واژگون خواهد کرد و عدل و داد را جایگزین ظلم و ستم خواهد نمود. در احادیثی که به خصوص از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رسیده بود، این مطلب مکرر آمده و به گوش زمامداران رسیده بود. در آن اوضاع و شرایط، معتصم عباسی، هشتمین خلیفه عباسی که حکومتش از سال 218 هجری آغاز شده بود، دستور داد از تولد نوزادان جلوگیری کنند. این دستور منجر به کشته شدن شماری از مادران بی گناه شد. او قابله هایی را پنهانی به خانه ها می فرستاد تا از زنان باردار خبر دهند. به این دلیل، چگونگی احوال مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، دوران حمل و سپس تولد او از چشم مردم مخفی نگه داشته شد و جز چند نفر معدود از نزدیکان یا شاگردان خاص امام حسن عسکری عجل الله تعالی فرجه الشریف کسی از آن حضرت خبر نداشت و تا سن 4 یا 5 سالگیِ حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف که پدرشان حیات داشتند، فقط برخی شیعیان خاص به حضور ایشان می رسیدند.

برای اثبات تولد آن حضرت، دو دسته مدرک و شاهد (روایات و تاریخ) موجود است که به عنوان نمونه به چند مورد اشاره می کنیم:

یک. روایات: با توجه به جو خفقان حاکم در عصر امام حسن عسکری علیه السلام روایات زیادی از آن امام همام نقل نشده است. لذا تنها به

ص:48

یک روایت بسنده می کنیم:

روزی چهل تن به حضور امام حسن عسکری علیه السلام رسیدند و از امام خواستند تا حجت بعد از خود را به آنها معرفی کند. امام پسری را نشان دادند و فرمودند: پس از من، این پسر، امام شما و خلیفه من در میان شما است. امر او را اطاعت کنید. از گِرد رهبری او پراکنده نگردید که هلاک می شوید و دینتان تباه می گردد. این را هم بدانید که شما او را پس از امروز نخواهید دید تا این که زمانی دراز بگذرد. بنابراین از نائب او عثمان بن سعید اطاعت کنید.(1)

دو. مدارک تاریخی: یکی دیگر از شواهد و مدارک در اثبات تولد آن حضرت، تاریخ است که در این باره به دو مورد اشاره می کنیم:

1. شیخ مفید در کتاب ارشاد درباره کسانی که امام مهدی علیه السلام را دیده اند، می نویسد:

«اخبرنی ابوالقاسم جعفر بن محمد... عن اسماعیل بن موسی بن جعفر قال: رأیت ابن الحسن بن علی بن محمد علیه السلام بین المسجدین و هو غلام»؛(2)… اسماعیل بن موسی بن جعفر علیهم السلام گفت که فرزند خرد سال امام حسن عسکری علیه السلام را بین دو مسجد دیدم.

2. مسعودی، متوفای سال 364 هجری، رحلت حضرت امام حسن عسکری علیه السلام را از حوادث سال 260 هجری گرفته و به ولادت امام

ص:49

زمان علیه السلام تصریح کرده است. عین کلمات وی چنین است:

«و فی سنه ستین و مأتین قبض ابو محمد الحسن بن علی... بن ابیطالب علیه السلام فی خلافه المعتمد، و هو ابن تسع و عشرین سنه، و هو ابوالمهدی المنتظر و الامام الثانی عشر عندالقطعیه من الامامیه و هم جمهورالشیعه»؛(1) در سال 260 هجری، ابو محمد حسن عسکری علیه السلام … در زمان خلافت معتمد در سن 29 سالگی از دنیا رفت و او همان پدر مهدی منتظر و امام دوازدهم در نزد شیعه امامیه است.

آنچه قطعی است این است که در زمان ولادت حضرت مهدی علیه السلام دشمنان اهل بیت و به خصوص خلفای عباسی، مثل معتمد و معتصم عباسی _ حاکمان معاصر با حضرت امام حسن عسکری علیه السلام _ با جدیت کامل به فکر نابودی آن یگانه منجی عالم افتادند، ولی اراده حتمی الهی، معجزه گونه، آن مادر و طفل را از شر آنان نجات داد و حضرت مهدی علیه السلام به جهت مصونیت از گزند دشمنان، از نظرها غائب گردید تا برای اقامه عدل و داد و برقراری امنیت جهانی و تحقق وعده الهی، ذخیره و باقی بماند.

است.(1)

 نرجس، نام مادر حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف است. او ملیکه، دختر یشوع و فرزند قیصر، پادشاه روم است که از اولاد حواریین بود و به شمعون، وصی حضرت مسیح علیه السلام منسوب است. نرجس خاتون، خط را می دانست و با لغت عربی آشنایی داشت. وقتی اسیر شد، نام خود را نرجس نهاد تا شناخته نشود.(2) هنگامی که به حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف حامله شد و نور وجود مقدس آن حضرت او را فرا گرفت، نامش را صیقل نهادند.(3) وقتی فرزند او حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف متولد شد، بر مادر خود سلام کرد. امام حسن عسکری علیه السلام از آنچه بعد از شهادتش بر آنان وارد خواهد شد خبر داد، نرجس خاتون از حضرت خواست تا از خدا بخواهد که وفاتش را قبل از شهادت امام علیه السلام قرار دهد. لذا نرجس (س) در زمان حیات امام از دنیا رفت و بر قبر او لوحی است که بر آن نوشته شده است: این قبر مادر «م ح م د» است.(4)

شدن و سپس ظهور و برپایی عدالت، به قدری مهم است که در کتاب های آسمانی از آن خبر داده شده و پیغمبران گذشته، امت خود را به آن مژده می دادند؛آنان بشارت می دادند که منجی در آخرالزمان ظهور خواهد کرد و پس از آن، جز اهل صلاح، کس دیگری بر زمین باقی نمی ماند؛ زمین یکپارچه عدل و داد می شود و از کفر و فسق و فجور خبری نیست. در مکتب شیعه نیز ظهور و ولادت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از سوی آباء بزرگوار حضرتش بسیار مورد تأکید بوده است. در واقع، هر یک از پیشوایان ما، مخصوصاَ پیامبر مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم صریحاً درباره جانشینان خود فرموده اند خصوصا درباره امامت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و خاتم الاوصیاء بودنش روایات متعدد رسیده است و همه به آمدن آن آقایی مژده داده اند که وعده الهی به دست او انجام می گیرد که غیر ازگوینده «لا اله الا الله محمد رسول الله» نباشد؛ زمین را از شرک و کفر پاک می کند و جز خیر و خوبی و عدل و احسان باقی نمی ماند؛ شهوت رانی، حرص و حسد و کینه و بخل کنار می رود و معنویت و روحانیت جایش را می گیرد.

در ذیل به فهرست روایاتی که شیعه و سنی درباره این موضوع نقل کرده اند، اشاره می نماییم:

1. بشارت به ظهور657روایت

2. مهدی از اهل بیت پیامبر است 389روایت

3. مهدی از اولاد علی است214روایت

4. مهدی از اولاد حضرت زهرا است 192روایت

ص:52

5. مهدی نهمین فرزند امام حسین است 148روایت

6. مهدی از اولاد امام زین العابدین است 185روایت

7. مهدی از اولاد امام حسن عسکری است 146روایت

8. مهدی زمین را پر از عدل و داد می کند 132روایت

9. مهدی غیبت طولانی دارد91روایت

10. مهدی عمر طولانی می کند 318روایت

11. امام دوازدهم از ائمه اهل بیت علیهم السلام است 136روایت

12. اسلام بعد از ظهورش کل عالم را می گیرد 27روایت

13. درباره ولادت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف 214روایت(1).

 اکنون پنج روایت از روایات مورد اشاره را به عنوان نمونه ذکر می کنیم:

1. حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف زمین را پر از عدل و داد می کند؛ پیامبر مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:

مهدی از عترت من است. در آخرالزمان ظهور می کند… و زمین را پر از عدل و داد می کند.(2)

2. دین به وسیله مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف زنده می شود؛ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

یبایع له الناس بین الرکن و المقام یرد الله به الدین و یفتح له فتوح…؛

 مردم با او (حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ) بین رکن و مقام بیعت می

ص:53

کنند. خداوند دین را به وسیله او برمی گرداند (زنده می کند) و فتوحات زیادی برای او حاصل می شود.(1)

3. از سوی ملائکه الهی تایید می شود؛ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

او (مهدی) پس از غیبتی طولانی و حیرتی گمراه کننده، ظهور کند و دین خدای تعالی را چیره گرداند و به یاری خدا و نصرت ملائکه خدا مؤیّد باشد.(2)

4. اصلاح امر در یک شب؛ پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در این باره فرمودند: «المهدی منا اهل البیت، یصلحه الله فی لیله.»(3)

5. جریان سنت ذوالقرنین در مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ؛ جابر جعفی از جابربن عبدالله انصاری نقل کرده است که گفت:

از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود: به درستی که ذوالقرنین بنده صالح خداوند بود که خدا او را بر بندگان خود حجت قرار داده بود. پس قوم خود را به سوی خدای عز و جل دعوت کرد و آنها را به تقوا امر نمود. او را مورد اذیت و آزار قرار دادند و بر سر او زدند. او مدتی از مردم غایب شد تا این که گفته شد او از دنیا رفته یا در بیابان هلاک شده است. سپس او ظاهر شد و نزد قوم خود بازگشت و باز هم بر فرق سر او زدند. بدانید که در میان شما کسی است که بر سنت و روش او باشد و به درستی که خداوند عز و جل

ص:54

برای او در زمین از هر چیزی اسبابی را فراهم آورد تا به مشرق و مغرب رسد و خداوند-تبارک و تعالی- سنت او را در قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف از فرزندان من جاری خواهد کرد و به شرق و غرب زمین خواهد رسید، به طوری که هیچ نقطه ای از زمین هموار و کوه نباشد که ذوالقرنین قدم بر آن جا نهاده باشد، مگر این که او به آن جا رود و خداوند گنج های زمین و معادن آن را برای او ظاهر سازد و او را با رعب، نصرت دهد و او زمین را از عدل و داد پر نماید، همان گونه که از ظلم و جور پر شده باشد.(1)

قَالَ: أَمَّا اسْمُهُ فَلَا إِنَّ حَبِیبِی وَ خَلِیلِی عَهِدَ إِلَیَّ أَنْ لَا أُحَدِّثَ بِاسْمِهِ حَتَّی یَبْعَثَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ مِمَّا اسْتَوْدَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَسُولَهُ فِی عِلْمِهِ؛(1)

از امام باقر علیه السّلام شنیدم که می فرمود: عمر از امیر المؤمنین علیه السلام در باره مهدی پرسش کرد و گفت: ای فرزند ابو طالب مرا از مهدی خبر ده و بگو نام او چیست؟ فرمود: امّا اسمش را نمی گویم، زیرا حبیب و خلیل من سفارش کرده است که نام او را بازگو نکنم تا خدای تعالی او را مبعوث کند و آن از چیزهائی است که خدای تعالی نزد رسولش به ودیعه نهاده است.

و یا ابو هاشم جعفری می گوید:

سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الْعَسْکرِیَّ علیه السلام یَقُولُ: الْخَلَفُ مِنْ بَعْدِی الْحَسَنُ ابْنِی فَکیْفَ لَکمْ بِالْخَلَفِ مِنْ بَعْدِ الْخَلَفِ؟ قُلْتُ: وَ لِمَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاک؟ قَالَ: لِأَنَّکمْ لَا تَرَوْنَ شَخْصَهُ وَ لَا یَحِلُّ لَکمْ ذِکرُهُ بِاسْمِهِ. قُلْتُ: فَکیْفَ نَذْکرُهُ؟ فَقَالَ: قُولُوا الْحُجَّةُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم (2)؛

از امام عسکری علیه السّلام شنیدم که می فرمود: جانشین پس از من فرزندم حسن است و با جانشین او چگونه اید؟ گفتم: فدای شما شوم! برای چه؟ فرمود: زیرا شخص او را نمی بینید و یاد کردنش به نام روا نبود. گفتم:

پس چگونه او را یاد کنیم؟ فرمود: بگوئید: الحجّه من آل

ص:56

محمّد سلام و درود خدا بر او باد.

2. مهدی: مشهورترین لقب امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف مهدی است.

 این لقب را پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم برای آن حضرت ذکر کرده اند و فرمودند: «المهدی یخرج فی آخرالزمان.»(1)

3. قائم: یعنی قیام کننده به حق.

 امام جواد علیه السلام می فرماید:

به این دلیل او را قائم نامیدند که پس از فراموش شدن نامش و مرتد شدن اکثر قائلین به امامتش، قیام می کند.(2)

4. منصور: امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه شریفه «من قُتلَ مظلوماً» فرمود:

او حسین بن علی علیه السلام است و منظور از ادامه آیه «فقد جلعنا لولیِّه سُلطاناً فلا یُسرف فی القتل انَّه کان منصوراً»، امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است که نامش در این آیه «منصور» می باشد. چنان که خداوند احمد و محمد را محمود و عیسی را مسیح خوانده است.(3)

5. بقیة الله: حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف آخرین حجت از حجج الهی است و برای این که وعده های الهی را در سایه برقراری عدل و داد و اجرای فرامین خداوند محقق کند، ذخیره شده است. لذا به این باقی مانده

ص:57

از اوصیای الهی، بقیه الله گویند.

چنانکه امام باقر علیه السلام می فرماید:

فَإِذَا خَرَجَ[المهدی] أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَی الْکعْبَه وَ اجْتَمَعَ إِلَیْهِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا وَ أَوَّلُ مَا یَنْطِقُ بِهِ هَذِهِ الْآیَه «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکمْ إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» ثُمَّ یَقُولُ: أَنَا بَقِیَّه اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ خَلِیفَتُهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَیْکمْ. فَلَا یُسَلِّمُ عَلَیْهِ مُسَلِّمٌ إِلَّا قَالَ: السَّلَامُ عَلَیْک یَا بَقِیَّه اللَّهِ فِی أَرْضِه(1)؛

در این هنگام است که قائم ما خروج کند و چون ظهور کند به خانه کعبه تکیه زند و سیصد و سیزده مرد به گرد او اجتماع کنند و اوّلین سخن او این آیه قرآن است:

«بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکمْ إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنِینَ»، سپس می گوید: منم بقیّة اللَّه در زمین و منم خلیفه خداوند و حجّت او بر شما و هر درود فرستنده ای به او چنین سلام گوید:

السّلام علیک یا بقیّة اللَّه فی ارضه

6. ابوالقاسم: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

«کنیته ککنیتی؛ کنیه او، کنیه من است.»(2)

امام صادق علیه السلام فرمودند:

«اسمه محمد و کنیته ابوالقاسم؛ اسمش محمد و کنیه اش ابوالقاسم است.» (3)

ص:58

همچنین از القاب دیگر آن حضرت به حجت(1)، صاحب الزمان(2)، منتظر(3)، غریم(4)، ابا صالح،، هادی، رفیق، زکی، سراج، شافی و مرضی می توان اشاره کرد. ضمناَ آن حضرت و پدر و جد او در زمان خود به «ابن الرضا» معروف بودند.

یک روایت هم از امام مجتبی علیه السلام رسیده است که به صورت کلی به شهادت همه امامان علیهم السلام اشاره می کند:

لَقَدْ حَدَّثَنِی حَبِیبِی جَدِّی رَسُولُ اللَّهِ(ص)- إِنَّ الْأَمْرَ یَمْلِکهُ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ صَفْوَتِهِ مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتُولٌ أَوْ مَسْمُومٌ؛(1)

جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: این امر را 12 امام از اهل بیتش و برگزیدگانش مالک خواهند شد.هیچ یک از ما امامان نیست جز آن که مسموم یا شهید می شود.

لذا برخی از محققین عرصه مهدویت معتقدند که آن حضرت به شهادت می رسد(2).

اما روایات دیگر این بخش کلی بوده و خبر از درگذشت امام می دهند و دیگر بیان نمی کنند که آیا با مرگ طبیعی از دنیا می رود و یا به شهادت می رسد که برای نمونه به دو روایت اشاره می کنیم:

1. امام صادق علیه السلام فرمودند:….

جَاءَ الْحُجَّه الْمَوْتُ فَیَکونُ الَّذِی یَلِی غُسْلَهُ وَ کفْنَهُ وَ حَنُوطَهُ وَ إِیلَاجَهُ حُفْرَتَهُ الْحُسَیْنَ وَ لَا یَلِی الْوَصِیَّ إِلَّا الْوَصِی(3)؛

مرگ حجت فرا می رسد پس متولی غسل و کفن و حنوط و دفن او امام حسین علیه السلام است و کسی به جز وصی متولی امور وصی نمی شود.

ص:60

2. ...فَإِذَا اسْتَقَرَّتِ الْمَعْرِفَةُ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ أَنَّهُ الْحُسَیْنُ علیه السلام جَاءَ الْحُجَّةَ الْمَوْتُ فَیَکونُ الَّذِی یُغَسِّلُهُ وَ یُکفِّنُهُ وَ یُحَنِّطُهُ وَ یَلْحَدُهُ فِی حُفْرَتِهِ- الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام - وَ لَا یَلِی الْوَصِیَّ إِلَّا الْوَصِی(1)؛

… و چون معرفت و ایمان به امام حسین علیه السلام در دلهای مومنین استقرار یافت مرگ حضرت حجت علیه السلام فرا می رسد، پس امام حسین علیه السلام متولی غسل و کفن و حنوط و دفن ایشان خواهد شد و هرگز غیر از وصی، وصی را تجهیز و آماده برای خاکسپاری نمی کند.

چنان که ملاحظه می شود این روایات نمی گویند که حضرت به شهادت می رسند و حتی ظهور در این دارند که حضرت حجت علیه السلام به مرگ طبیعی از دنیا رحلت می کنند. لذا قبول شهادت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف با تأملات و اشکالاتی روبرو است، از جمله:

اولا، اوضاع و احوال تصویر شده دوران ظهور در روایات و ویژگی های دولت و حکومتی که آن حضرت برقرار می کند با قتل امام علیه السلام مناسبت و همخوانی ندارد؛ به ویژه امنیت فراگیری که بیان شده که گله گوسفند میان دو کشتزار حرکت می کند ولی هرگز خوشه ای را زیر پا نمی شکند(2)، گرگ و میش با هم زندگی می کنند و گرگ به

ص:61

میش آسیب نمی رساند(1)، بچه ها با مارها و عقربها بازی می کنند ولی آنها به بچه ها صدمه نمی زنند، (2)لذا تصور سوء قصد به جان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در چنین دورانی بعید به نظر می رسد.

ثانیا، با گسترش علم و تکنولوژی در عصر ظهور و پس از دوران استقرار حکومت آن حضرت، دستگاه اطلاعاتی و امنیتی هم ارتقاء زائد الوصفی پیدا خواهد کرد به گونه ای که روایتی در باب سیستم امنیتی آن حضرت می گوید:

ص:62

وقتی دو نفر با هم درون خانه هایشان سخن می گویند می ترسند مبادا دیوار بر ضد آنها شهادت بدهد.(1)

در چنین دورانی، چطور ممکن است که یک زنی بنا به نقل الزام الناصب(2) و یا هرشخص ثالث دیگری چنین توطئه مهمی را برنامه ریزی بنماید و حال آنکه دستگاه اطلاعاتی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف خبر دار نشود.

و اگر در چنین دولت و حکومتی با این مدیریت اطلاعاتی و امنیتی چنین اتفاقی رخ دهد که بتوانند رئیس و حاکم آن را به قتل برسانند؛ چه تضمینی برای امنیت مردم عادی عصر ظهور خواهد بود؟ و آیا بعد از این واقعه، وجود آرامش خاطری که روایات بشارت آن را می دهند برای مردم آن عصر، قابل تصور خواهد بود؟

ثالثا، آیا حادثه قتل امام، آن هم در آن دورانِ سرشار از عدالت و امنیت، چیز ساده ای است که روایات به راحتی از کنار آن گذشته و اشاره ای بدان نکرده اند ؟ مگر مقام والای شهادت چیز کمی است؟ چرا روایات تصریح نکرده اند که آن حضرت به فیض عظیم شهادت نائل می شود؟ بعید به نظر می رسد روایات و احادیث مهدوی که امور بسیار جزیی را از قلم نینداخته اند چنین مطلب مهمی را یادآور نشده باشند. چطور ممکن است که از مراسم غسل و کفن ودفن بدن

ص:63

شریفش سخن گفته و حتی امام حسین علیه السلام را عهده دار غسل و تجهیز و نماز معرفی می کند، ولی از کیفیت شهادت آن حضرت اصلا سخنی به میان نیاورده باشد؟

رابعا، از طرفی دیگر روایاتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است که فرمود:

... یملأ الأرض عدلا کما ملئت جورا حتی یکون الناس علی مثل أمرهم الأول لا یوقظ نائما و لا یهرق دما(1)؛… زمین را از عدالت پر می کند تا جایی که مردم به فطرت خویش باز می گردند. نه انسانی از خواب بیدار می شود و نه خونی[به ناحق] ریخته می شود.

اگر بگوییم حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به قتل می رسد آن وقت اینگونه روایات را چگونه باید توجیه کرد؟ می شود شهادت مهدی را از این روایت استثناء کنیم و بگوییم روایت مورد غالب را می گوید؛ یعنی کمتر خون به ناحق ریخته می شود، پس ممکن است خونهایی به ناحق ریخته شود مثل خون حضرت مهدی علیه السلام ؟

خامسا، روایات می گوید راهها و جاده ها امن می شود. امام باقر علیه السلام :

یُقَاتِلُونَ وَ اللَّهِ حَتَّی یُوَحَّدَ اللَّهُ وَ لَا یُشْرَک بِهِ شَیْءٌ وَ حَتَّی یَخْرُجَ الْعَجُوزُ الضَّعِیفَةُ مِنَ الْمَشْرِقِ تُرِیدُ الْمَغْرِبَ وَ لَا یَنْهَاهَا أَحَدٌ(2)؛

ص:64

آن حضرت مقاتله می کند تا خدا به وحدانیت یاد شود و هیچ کس به او شرک نورزد و تا آنجا که پیر زنی و ناتوانی از مشرق به سمت مغرب حرکت می کند و کسی متعرض او نمی شود.

و نیز:

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَیُّمَا أَفْضَلُ نَحْنُ أَوْ أَصْحَابُ الْقَائِمِ علیه السلام قَالَ: فَقَالَ لِی: أَنْتُمْ أَفْضَلُ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ وَ ذَلِک أَنَّکمْ تُمْسُونَ وَ تُصْبِحُونَ خَائِفِینَ عَلَی إِمَامِکمْ وَ عَلَی أَنْفُسِکمْ مِنْ أَئِمَّةِ الْجَوْرِ إِنْ صَلَّیْتُمْ فَصَلَاتُکمْ فِی تَقِیَّةٍ وَ إِنْ صُمْتُمْ فَصِیَامُکمْ فِی تَقِیَّةٍ وَ إِنْ حَجَجْتُمْ فَحَجُّکمْ فِی تَقِیَّةٍ وَ إِنْ شَهِدْتُمْ لَمْ تُقْبَلْ شَهَادَتُکمْ وَ عَدَّدَ أَشْیَاءَ مِنْ نَحْوِ هَذَا مِثْلَ هَذِهِ. فَقُلْتُ: فَمَا نَتَمَنَّی الْقَائِمَ ع إِذَا کانَ عَلَی هَذَا قَالَ فَقَالَ لِی سُبْحَانَ اللَّهِ أَ مَا تُحِبُّ أَنْ یَظْهَرَ الْعَدْلُ وَ یَأْمَنَ السُّبُلُ وَ یُنْصَفَ الْمَظْلُوم(1)؛

به امام صادق علیه السلام عرض کردم که آیا ما افضلیم یا یاران حضرت صاحب در دوران ظهور؟ حضرت صادق علیه السلام فرمودند که شما افضل هستید. زیرا شما روز و شبتان با خوف و هراس از حاکم جور می گذرد، لذا نمازتان از روی تقیه است و…. گفتم: اگر ما افضلیم پس چرا باید تمنی و آرزوی[ظهور] آن حضرت را داشته باشیم؟ امام صادق علیه السلام فرمود: سبحان الله! آیا دوست نداریدکه عدل ظاهر شود و راهها امن گردد و با حکم منصفانه با ستمدیده رفتار شود؟

ص:65

حال اگر نقل الزام الناصب را بپذیریم که حضرت در حال عبور به واسطه سنگی که پرتاب می شود به شهادت می رسد؛ چطور امنیت مسیر عبور حاکم جامعه اسلامی (حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ) تامین نشده باشد؟

بنابراین به نظر می رسد که بهتر است روایت منقول از حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام را توجیه کنیم و یاتخصیص بزنیم و بگوییم امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از این قاعده کلی به دلیل شرائط خاصِ زمانِ ظهور، مستثنی است. براین اساس حضرت حجت علیه السلام به مرگ طبیعی از دار دنیا رحلت می کنند تا نیازمند نباشیم که روایات بسیاری را توجیه و یا تاویل کنیم.

ص:66

«هرودس بزرگ» در بیت لحم متولد شد. تولد او در هاله ای از ابهام بود. در بعضی از سنت ها بیان می شود که مادرش از روح القدس حامله شد (معجزه)؛ او از مادری باکره به نام مریم متولد شد.(1)

انجیل متی درباره نحوه ولادت عیسی علیه السلام چنین گزارش می دهد:

اما ولادت عیسی مسیح چنین بود که چون مادرش مریم به یوسف نامزد شده بود، قبل از آن که با هم آیند، او را از روح القدس حامله یافتند و شوهرش یوسف چون که مردی صالح بود و نخواست او را عبرت نماید، پس اراده نمود او را به پنهانی رها کند. اما چون او در این چیزها تفکر می کرد، ناگاه فرشته خداوند در خواب بر وی ظاهر شده گفت:ای یوسف، پسر داوود! از گرفتن زن خویش مریم مترس. زیرا آنچه در وی قرار گرفته است از روح القدس است و او پسری خواهد زایید و نام او را عیسی خواهی نهاد. زیرا او امت خویش را از گناهانشان خواهد رهانید و این همه برای آن واقع شد تا کلامی که خداوند به زبان نبی گفته بود، تمام گردد که اینک باکره آبستن شده، پسری خواهد زایید و نام او را عمانوئل خواهند خواند که تفسیرش این است: خدا با ما. پس چون یوسف از خواب بیدار شد، چنانچه فرشته خداوند بدو امر کرده بود، به عمل آورد و زن خویش را گرفت و تا پسر نخستین خود را نزایید، او را نشناخت؛ و او را عیسی نام نهاد.(2)

ص:69

بنابراین، تولد حضرت عیسی علیه السلام از حضرت مریم، بدون پدر و به شکل اعجازگونه بوده است.

3. سفر تثینه:

و این است برکتی که موسی، مرد خدا، قبل از وفاتش به بنی اسرائیل برکت داده گفت: «یهوه از سینا آمد و از ساعیر بر ایشان طلوع نمود و از جبل فاران درخشان گردید و با کرورهای مقدسین آمد و از دست راست او برای ایشان شریعت آتشین پدید آمد.»(1)

حضرت رضا علیه السلام عبارت ذکر شده را این گونه تفسیر کرده اند:

مراد از آمدن نور از ناحیه کوه سینا وحی خداوند به موسی علیه السلام بر کوه طور در سیناست و مراد از طلوع خدا از کوه ساعیر، وحی الهی به عیسی بن مریم علیه السلام در این کوه است(2).

تا مراقب حفظ نظم باشد و از هر شورش و بلوای احتمالی جلوگیری کند. هرودس آنتیپاس، شاه یهود هم از جلیل به آن جا سفر کرد تا در مراسم عید «فصح» شرکت کند…. عیسی… از جبل به اتفاق حواریان به سوی شهر رهسپار گشت…. به معبد رفته و صندوق ها و تخت های صرافان را واژگون ساخت و کبوتر فروشان را بیرون کرد و تمام آنان را که در صحن بیت المقدس به خرید و فروش مشغول بودند، خارج ساخت و فریاد برآورد: «آیا مکتوب نیست که خانه من خانه عبادت تمامی امت ها نامیده خواهد شد؟ اما شما آن را مغازه دزدان ساخته اید».(1) این عمل ظاهرا مورد استحسان عامه قرار گرفت، ولی اولیای معبد در جواب او سخنی نداشتند بگویند و به ناچار سکوت اختیار کردند. رؤسای کاهنان و کاتبان و زعمای یهود بر آن شدند که از او جلوگیری کنند. نخست به دشنام و ناسزا علیه او برخاستند؛ بدان امید که او را در نظر خلایق، موهون و خفیف سازند. چند روز پیاپی که وی در معبد وعظ می گفت، آنان سعی می کردند که بر او خرده گرفته اعتراضی وارد سازند و او را به کفر متهم نمایند؛ لکن او بهانه ای به دست آنان نمی داد و پیوسته مردم عام و ساده را دعوت می کرد که به او بگروند و بعثت او را مقدمه ملکوت آسمان بدانند و همه خلق هم با کمال شوق به او گوش می دادند…. کم کم اتباع هرودس نیز به مخالفان پیوستند. از این سبب، عیسی به زبان امثال و حکایات گفت که خداوند نخست قوم یهود را به ضیافت خواند، لیکن چون ایشان از قبول دعوت حق سر باز زدند، خداوند دیگران و بیگانگان را نزد خود به مهمانی طلب فرمود.

ص:72

در انجیل آمده است که عیسی فریسیان و صدوقیان را مخاطب ساخت و گفت: باج گیرها و فاحشه ها قبل از شما داخل ملکوت خدا می گردند…. از این جهت شما را می گویم که ملکوت خدا از شما گرفته شده، به امتی که میوه اش را بار بیاورند، عطا خواهد شد(1).

 نگارندگان اناجیل چهارگانه متفق اند که چون عیسی بر این درجه مخالفت و معاندت دشمنان آگاه شد، دانست که توطئه قتل او را می چینند. او نیز خود را آماده مرگ ساخت. ایشان در ضمن نقل حوادث، علاقه و شور و شوق مسیحیان صدر اول را منعکس ساخته و ساعات آخرین را که بر عیسی می گذشت، به دقت ثبت کرده اند. بنابرآنچه مسیحیان اولیه گفته اند عیسی نه تنها قتل خود را به دست مخالفان پیش بینی می فرمود، بلکه حتی می دانست چه کسی به او خیانت خواهد کرد از این رو یک مجلس ساده آراست و برای آخرین بار با یاران خود غذایی صرف نمود تا آنکه دوازده تن حواریان خود را آماده مفارقت خویش سازد…(2).

اندکی بعد از آن در باغی که «جتسیمانی» نام داشت، یکی از شاگردان موسوم به «یهودای اسخریوطی» او را به جمعی که با چوب و شمشیر به سراغ او آمده بودند، تسلیم کرد. آنها را رئیس کاهنان فرستاده بود. پس عیسی را نزد مجمع کاهنان و اصل شورا برده، همه او را به جرم گفتن کفر به قتل محکوم ساختند. آن گاه او را نزد پیلاطس رومی بردند و از او درخواست کردند که حکم را اجرا کند.

ص:73

سه ساعت از نیمه روز گذشته بود که او را به پای دار آوردند و همه او را ترک گفتند، جز چند تن از زنان که با او تا دقیقه آخر همراه بودند و ماتم گرفتند. جماعت در اطراف او فریاد برمی آوردند و او برایشان دعا می کرد و می گفت: ای پدر، اینها را بیامرز، زیرا که نمی دانند چه می کنند….(1)

پس به آواز بلند گفت: «الاهی، الاهی چرا مرا ترک کردی؟» و جان تسلیم حق کرد. هیچ مرگی در تاریخ بشریت و در سراسر عرصه عالم به قدر مرگ عیسی در قوه متفکره انسان تأثیر نکرده است. به عقیده مسیحیان که صلیب او را مانند رمز ایمان و مثل تقدس و نشان احترام قرار داده اند، عیسی تحمل رنج نمود تا ابنای نوع خود را کفاره داده، آمرزیده سازد و در دیده ایشان، عیسی، نمونه کامل و مثال اعلای فداکاری در راه محبت الاهی است. پس برای آن که در روز سبت، جسد او بر فراز صلابه باقی نماند، شخص دولتمندی «یوسف آریماتیا» نام که از اعضای شورای کاهنان بود، کالبد او را در قبری نو از سنگ که برای خود تراشیده بود، گذاشت.

هنگامی که عیسی را در باغ جتسیمانی دستگیر کردند، همه شاگردانش پراکنده شدند و از آن میان هیچ کس جز یوحنای حواری جرئت نکرد به محل صلیب او نزدیک شود؛ حتی پطرس حواری که در آن حوالی بود. چون او را شناختند، عیسی را انکار کرد. حواریان روز شنبه را با درد و یأس و خوف، در نهان خانه به سر آوردند. صبح روز سوم، بعضی از زنان اقارب عیسی پیش از این که راه مراجعت به

ص:74

جلیل را پیش گیرند به طلب قبر او رفتند، ولی آن را تهی یافتند. هنگامی که سرگردان عازم بازگشت شدند، بزرگ ترین واقعه تاریخ مسیحیت برای آنها به وقوع پیوست؛ در آن موقع فرشتگانی ظاهر شدند و آوازهایی شنیدند که به آنها گفتند عیسی از مردگان برخاسته است. آن گاه پطرس حواری و دیگران او را به رأی العین دیدند. این مشاهده بار دیگر در جلیل برای آنها تکرار شد.(1)

هر چند نویسندگان اناجیل بیان می دارند که قبر عیسی سه روز بعد از مرگش خالی بود، اما «بعضی گفته اند پیروانش جسد او را دزدیده اند و ادعا می کنند که عیسی از میان مردگان برخاسته است. اما پیروانش می گفتند که این کار را نکرده اند؛ بلکه واقعاً عیسی از میان مردگان برخاسته است و بر برخی از آنان ظاهر شده است. رستاخیز عیسی برای پیروانش نشانه ای بود بر این که او برگزیده خدا و مسیحا است. نخستین موعظه درباره عیسی ساده بود: عیسی که به صلیب کشیده شد، از میان مردگان برخاسته است؛ توجه کنید و ایمان بیاورید که او خداوند و مسیحا است».(2)

یسوع) می نامیدند که واژه ای عبری و به معنای نجات خداست. این کلمه را رومیان و یونانیان به «یسوس» تبدیل کردند و همین واژه در زبان عربی «عیسی» شد.(1) انجیل، این واژه را «خداوند نجات دهنده» معنا کرده است که امت خویش را از گناهانشان خواهد رهانید.(2)

2. پسر انسان: عنوان پسر انسان، بیش از هشتاد بار در عهد جدید بر آن حضرت اطلاق شده است. کتاب دانیال از پسر انسان نام می برد و او را به عنوان شخصیتی مطرح می کند که قبل از تنگی واپسین روز خواهد آمد و خدا داوری و پادشاهی را به او خواهد سپرد و مسیحیان ایمان دارند که عیسی آن روزها را تحقق می بخشد.(3)

3. پسر خدا: در عهد جدید دو نوع مسیح شناسی وجود دارد(4): در یک بخش مسیح؛ انسان، پیامبر خدا، بنده خدا و پسر انسان است؛ و اگر هم به او پسر خدا اطلاق می شود، به معنای بنده مقرب و برگزیده خداست یعنی ما با یک «عیسی بشری» روبه رو هستیم.

در بخش دیگر، او خود خدا، خالق آسمان و زمین و پسر خداست؛ به این معنا که همذات با خداست که جسم گرفته و در میان انسانها ساکن شده است؛ یعنی یک «عیسی خدایی» را تصویر می کند.

 بنابراین مجموعه عهد جدید را نیز می توان به این دو بخش

ص:76

تقسیم کرد. یک بخش نوشته های پولس و انجیل و رساله های منسوب به یوحنا قرار دارد که به توصیف «عیسی خدایی» و عیسی فوق بشری و دارای جنبه الوهیت می پردازد؛ به عنوان نمونه در انجیل آمده است: «من و پدر یک هستیم»(1)؛ «کسی که مرا دید پدر را دیده است»(2)؛ «[مسیح] در صورت خدا بود، با خدا برابر بودن را غنیمت نشمرد لیکن خود را خالی کرده، صورت غلام را پذیرفت و در شباهت مردمان شد»(3)؛ او خالق همه چیز است«همه چیز به واسطه او آفریده شد و به غیر از او چیزی از موجودات وجود نیافت»(4)؛ «پدر در من است ومن در او».(5)

 اما بقیه قسمتهای اناجیل به «عیسی بشری» تعلق دارند. در بخش اخیر، سه انجیل متی، مرقس و لوقا قرار دارد، که به لحاظ مشابهت مطالبی که درباره حضرت عیسی نقل کرده اند، به آنها اناجیل همنوا گفته می شود. در این بخش دیگر سخن از الوهیت عیسی نیست؛ بلکه او بنده ای است از بندگان خدا که ماموریت و رسالتی خاص دارد:

اینک بنده من که او را برگزیدم و حبیب من که خاطرم از وی

ص:77

خرسند است. روح خود را بر وی خواهم نهاد تا انصاف رابر امتها اشتهار نماید… نیِ خرد شده را نخواهد شکست و فتیله نیم سوخته را خاموش نخواهد کرد تا آنکه انصاف را به نصرت برآورد و به نام او امتها امید خواهند داشت(1) «برای شما اولا خدا بنده خود عیسی را برخیزانده، فرستاد تا شما را برکت دهد»(2)

 پس او بنده ای از بندگان خداست که برای پایان دادن به بی عدالتیها و داوری بین مردم برگزیده شده است.

 در جای دیگر او خود را پیامبری از پیامبران الهی می داند(3).وقتی در شهر خود جلیل، بی احترامی می بیند، می گوید: «نبی ای بی حرمت نباشد، مگر در وطن و خانه خویش».(4)

در این بخش او پسر خدا خوانده شده است، اما هرگز این پسر بودن به معنای همذاتِ خدا بودن نیست، بلکه به معنای بنده مقرب خدا بودن یا به معنای مخلوق بیواسطه و بدون پدر بودن است. در هنگام تولد او، فرشته خداوند به مریم می گوید: تو به زودی باردار شده پسری به دنیا خواهی آورد و نامش را عیسی خواهی نهاد. او مردی بزرگ خواهد شد و پسر خدا نامیده خواهد شد… مریم از فرشته پرسید: اما چگونه چنین چیزی امکان دارد؟ دست هیچ مردی

ص:78

هرگز به من نرسیده است؛ فرشته جواب داد: روح القدس بر تو نازل خواهد شدو قدرت خدا بر تو سایه خواهد افکند. از این رو آن نوزاد مقدس بوده، فرزند خدا خوانده خواهد شد.(1) در این فقره دو بار سخن از پسر بودن حضرت عیسی رفته است.در هر دو موردسخن از آینده است. بنابراین، یک امر ذاتی نیست. در مورد نخست از آن رو پسر خدا خوانده می شود که مرد بزرگی است و در مورد دوم از آن جهت به این عنوان ملقب می گردد که بدون پدر متولد شده است؛ چنان که حضرت آدم نیز به این جهت عنوان «پسر خدا» را گرفته(2) که مخلوق بی واسطه خدا است.(3)

در اناجیل هم نوا عیسی هیچ گاه از عنوان «پسر خدا» برای خود استفاده نمی کند و همواره خود را «پسر انسان» می نامد. اما در انجیل یوحنا در دو جا خود را پسر خدا می خواند.(4) ولی باید دانست که بیان این لقب در عرف مسیحیان به معنای تولد جسمانی عیسی از خدا نیست، بلکه هدف از این لقب آن است که ایمان خود به ارتباط صمیمانه و استوار عیسی با خدا را بیان کنیم.(5)

ص:79

4. مسیح: مسیح را می توان نام دوم عیسی دانست.(1) انجیل چهارم پر از لفظ مسیح از کلمه عبری ماشیاح (مسیاح) به مفهوم تدهین شده است. در دین یهود، افراد را به جهت مأموریت های مهم مذهبی با روغن مخصوص مسح می کردند. پس ایشان از ویژگی های خاصی برخوردار بودند و در میان مردم، افرادی مقدس و محترم شناخته می شدند.(2)

5. منجی: از دیگر القاب حضرت عیسی علیه السلام در انجیل نجات بخش و نجات دهنده می باشد.

چنان که در انجیل لوقا آمده است: «امروز برای شما در شهر داود، نجات دهنده ای که مسیح خداوند باشد متولد شد.»(3) و همین طور در انجیل یوحنا آمده است: «به زن گفتند که بعد از این به واسطه سخن تو ایمان نمی آوریم. زیرا خود شنیده و دانسته ایم که او در حقیقت مسیح و نجات دهنده عالم است».(4)

6. از القاب دیگر عیسی در عهد جدید می توان به خداوند، کاهن عهد جدید، رب و رئیس کاهنان اشاره کرد.(5)

ص:80

که این معما را حل می کند.

در حدیثی از امام باقر علیه السلام در پاسخ به شخصی مسیحی که از فاصله زمانی میان عیسی و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم پرسیده بود، فرمودند:

به اعتقاد من میان آن دو بزرگوار پانصد سال فاصله است و به اعتقاد تو ششصد سال(1).

و یا امام صادق علیه السلام فرمودند:

میان حضرت عیسی و محمد صلی الله علیه و آله و سلم پانصد سال فاصله است.(2)

یعنی در قرن اول میلادی هنوز عیسی مسیح متولد نشده بود. بنابراین حدود یک قرن، تاریخ تنظیمی مسیحیت اشتباه می باشد.

متون روایی ما تولد عیسی را در ماه ذی حجه می داند. اما در باب مکان تولد آن حضرت برخلاف نظر مسیحیان که بیت لحم را زادگاه ایشان معرفی می کند؛ محل تولدش را حوالی کوفه می داند.(3)

قرآن کریم جریان معجزه آسای تولد عیسی را چنین نقل می کند:

«... فَأَرْسَلْنَا إِلَیْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا. قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّک لِأَهَبَ لَک غُلَامًا زَکیًّا. قَالَتْ أَنَّی یَکونُ لِی غُلَامٌ وَلَمْ یَمْسَسْنِی بَشَرٌ وَلَمْ أَک بَغِیًّا. فَحَمَلَتْهُ فَانتَبَذَتْ بِهِ مَکانًا قَصِیًّا(4)»(5).

ص:83

ما جبرئیل را به شکل بشری به سوی او (مریم) فرستادیم. مریم ترسید، اما جبرئیل گفت: من رسول پروردگار توام. آمده ام تا به تو فرزند پاکی عطا کنم. مریم گفت: من نه با کسی ارتباط داشته ام و نه بد کاره هستم. جبرئیل پاسخ داد: پروردگار تو چنین می خواهد که بدون تماس با بشری صاحب فرزند شوی. پس چون خدا می خواهد این کار بر من آسان است. سپس مریم به عیسی باردار شد، ولی از ترس حرف مردم به مکانی دور پناه برد.

هنگام ولادت حضرت عیسی علیه السلام اضطرابی عجیب حضرت مریم را فرا گرفت، اما گام هایش را محکم و استوار برمی داشت و کودکی را که در آغوش داشت نزد قومش آورد. یهودیان، تهمت های فراوانی به مریم وارد ساختند؛ بهتان ها و نسبت های ناروایی درباره او رواج دادند که گویی زنی آلوده دامن است. آنها گفتند:

ای مریم، کار بسیار عجیب و بدی انجام دادی.ای خواهر هارون! نه پدرت مرد بدی بود و نه مادرت زن بدکاره ای.(1)

قرآن کریم این اتهام زشت یهودیان به حضرت مریم را «بهتانی عظیم» خوانده، سخت به نکوهش یهودیان پرداخته است:

به سبب کفر ایشان و آن تهمت بزرگ که به مریم زدند، آنان

ص:84

را به عقوبت گرفتار می کنیم.(1)

 اما خداوند با استنطاق حضرت عیسی در گهواره، از مریم رفع اتهام کرد و بر تولد معجزه گونه فرزندش مهر تایید زد:

مریم -که روزه سکوت داشت- به کودکش اشاره کرد یعنی از او بپرسید گفتند: چگونه با کودکی که در گهواره است سخن بگوییم؟ کودک زبان به سخن گشود و گفت: من بنده خدایم. او کتاب آسمانی به من عطا فرموده و مرا پیامبر قرار داده است و مرا هر جا که باشم موجودی پر برکت ساخته و تا زمانی که زنده ام مرا به زکات و نماز و نیکی به مادرم امر فرموده و مرا جبار شقی قرار نداده است. سلام خدا بر من در آن روز که متولد شدم و در آن روز که می میرم و آن روز که زنده برانگیخته خواهم شد.(2)

دشمنان او را به جای عیسی محاکمه کردند. قرآن می فرماید: «وَ أَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ»(1)؛ به وسیله جبرئیل یاری اش نمودیم؛ آن زمان که دشمنان در مقام کشتن مسیح (علیه السّلام) بودند، خداوند او را از منزل و خانه خود به طرف آسمان بالا برد و دشمن عیسی را در نظر مردم به شکل عیسی جلوه داد که گفتند این عیسی است و او را به جای عیسی کشتند.(2) البته در روایتی(3) آن شخص را از یاوران عیسی علیه السلام معرفی می کند که داوطلب جان نثاری بود.

ثانیا، بر اساس مستندات اسلامی در جریان توطئه علیه عیسی علیه السلام از هیچ یک از حواریون خیانتی صادر نشد و تمام آنان در ایمان به مسیح، پاک و صادق بودند. لذا داستان خیانت یهودای اسخریوطی مردود است.

در حدیثی از امام باقر علیه السلام چنین آمده است:

عیسی در شبی که خداوند او را به جانب خود برد با اصحاب خود وعده ملاقات داشت. آنان که دوازده نفر بودند، شب هنگام به نزدش آمدند. سپس عیسی در حالی که آب از سر خود می سترد از چشمه آبی که در گوشه منزل قرار داشت، بیرون آمد و فرمود: خداوند به من وحی فرموده

ص:86

است که در این ساعت مرا به سوی خود بالا خواهد برد و از توطئه یهودیان نجاتم خواهد داد. کدامیک از شما حاضر است تا چهره ای شبیه من یابد و به جای من کشته و مصلوب گردد تا در بهشت در جایگاهم مرا همراه باشد. جوانی از میان آنان گفت:ای روح الله، من برای چنین کاری آماده ام. عیسی فرمود: تو همان شخص هستی….سپس عیسی گفت: به زودی شما پس از من به سه فرقه تقسیم خواهید شد. دو فرقه از شما به خدا افترا بسته، تهمت ناروا می زنند که در آتش خواهند بود و فرقه ای که از شمعون تبعیت کنند که خدا را همان گونه که شایسته است، تصدیق می کنند، به بهشت خواهند رفت. سپس خداوند عیسی را از گوشه منزل، در حالی که اصحاب او را نظاره می کردند به آسمان برد. یهودیان همان شب در طلب عیسی به آن محل آمدند و دو نفر از افراد را دستگیر کردند. شخص اول، همان کسی بود که به شکل ظاهری عیسی در آمده بود که مصلوب شد و به قتل رسید و شخص دوم تا قبل از طلوع صبح، دوازده مرتبه عیسی را انکار نمود.(1)

روایات همچنین بیان می کنند که عیسی در آن شب، حکمت و علم به کتاب خدا را به جانشین خود، حضرت شمعون بن حمون، ملقب به صفا (صخره، پطرس) به امانت سپرد.(2) زمان عروج عیسی علیه السلام

ص:87

بر اساس گزارش برخی روایات، شب بیست و یکم ماه رمضان بود.(1) وی به همراهی جبرئیل امین و هزاران فرشته دیگر به آسمان رفت.(2)

قرآن نیز به صراحت مصلوب شدن و کشته شدن حضرت عیسی علیه السلام را رد می کند و می فرماید:

وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لکنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَ إِنَّ الَّذینَ اخْتَلَفُوا فیهِ لَفی شَک مِنْهُ ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلاَّ اتِّباعَ الظَّنِّ وَ ما قَتَلُوهُ یَقیناً بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ وَ کانَ اللَّهُ عَزیزاً حَکیما(3)؛

و گفته ایشان که: «ما مسیح، عیسی بن مریم، پیامبر خدا را کشتیم»، و حال آنکه آنان او را نکشتند و مصلوبش نکردند، لیکن امر بر آنان مشتبه شد و کسانی که در باره او اختلاف کردند، قطعاً در مورد آن دچار شک شده اند و هیچ علمی بدان ندارند، جز آنکه از گمان پیروی می کنند، و یقیناً او را نکشتند، بلکه خدا او را به سوی خود بالا برد و خداوند توانا و حکیم است.

«إِذْ قالَ اللَّهُ یا عیسی إِنِّی مُتَوَفِّیک(4) وَ رافِعُک إِلَیَّ وَ مُطَهِّرُک

ص:88

مِنَ الَّذینَ کفَرُوا...»(1)؛

[یاد کن] هنگامی را که خدا گفت: «ای عیسی، من تو را برگرفته و به سوی خویش بالا می برم، و تو را از [آلایش] کسانی که کفر ورزیده اند پاک می گردانم.

بر اساس منابع اسلامی، خداوند رسول خود را تا قبل از عملی شدن توطئه قتل وی به آسمان برده است. البته تردیدی که مولف کتاب «درآمدی به مسیحیت» وارد کرده (مبنی بر این که برخی برخاسته شدن عیسی علیه السلام از قبر و از میان مردگان را ساختگی می دانند(2)) می تواند مویدی بر این امر باشد.

روایات اسلامی در باب پایان کار و عمر حضرت عیسی علیه السلام - که منابع مسیحی بدان اشاره نکرده اند- گزارشاتی ارائه می دهد. قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی نزول عیسی علیه السلام :

و یهلک فی زمانه الملل کلها إلا الإسلام و یهلک الدجال فیمکث فی الأرض أربعین سنة ثم یتوفی فیصلی علیه المسلمون»(3)؛

همه ملل به جز اسلام هلاک می شوند، دجال هلاک می شود. پس عیسی ع چهل سال می ماند سپس فوت می کند و مسلمانان بر جنازه او نماز می گذارند.

ص:89

باشد. حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز از جانب مادرش، نرجس خاتون، نواده دختری یسی است. زیرا او دختر یشوعا، پسر پادشاه قیصر روم و از نسل داوود پیامبر بود و مادرش از اولاد یکی از حواری های عیسی علیه السلام به نام شمعون صفا، وصی حضرت عیسای مسیح علیه السلام است(1) که وی نیز نواده دختری یسی می باشد.(2)

بدین ترتیب بشارت کتاب «اشعیای نبی» را اشاره به آنها می توان دانست که بیان می کند:

و نهالی از تنه یسی بیرون آمده شاخه ای از ریشه هایش خواهد شکفت و روح خداوند بر او قرار خواهد گرفت؛ یعنی روح حکمت و فهم و روح مشورت و قوت و روح معرفت و ترس خداوند…. مسکینان را به عدالت داوری خواهد کرد و به جهت مظلومان زمین به راستی حکم خواهد نمود و جهان را به عصای دهان خویش زده و شریران را به نفخه لب های خود خواهد کشت. و کمربند کمرش عدالت خواهد بود و کمربند میانش امانت….»(3)

3. هر دو منجی مورد تأیید ملائکه الهی هستند.

4. سنتی از عیسی علیه السلام در امام مهدی علیه السلام وجود دارد: حضرت صادق علیه السلام دراین باره فرمودند:

ص:91

در قائم شباهتی است به عیسی؛ همچنان که در او، یهود و نصاری عقیده های خلاف پیدا کردند، همچنین درباره قائم نیز عقیده های خلاف پیدا خواهند کرد. پس بعضی منکر او شوند و بعضی گویند متولد نشده و بعضی گویند یازدهم عقیم بوده و بعضی گویند امامت منحصر به دوازده نیست، بلکه به سیزده و بیشتر نیز تجاوز کند و بعضی گویند روح قائم در هیکل غیر او نطق کند.(1)

5. هر دو منجی زنده اند و عمر آنها طولانی است. از این رهگذر، عمر طولانی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز توجیه می شود.

6. هر دو منجی را باید از موعودهای شخصی و متعین دانست؛ یعنی چنین نیست که هر کسی بتواند ولو شرایط برایش مهیا باشد دست به قیام زده و منجی شود؛ بلکه منجی هر دو دین، شخصی معین هستند که در آخرالزمان ظاهر شده و وظیفه خود را به منصه ظهور خواهد رساند.

7. کتاب های آسمانی درباره هر دو منجی به امت های گذشته بشارت داده و نوید داده اند که اوضاع جهان با آمدن آنها بهبود می یابد.

8. القاب و کنیه آنها دلالت بر نوع رسالت و قیام آنها دارد و تداعی کننده بحث منجی گری و نجات بخشی ایشان در آخرالزمان است.

9. به نظرمی رسدکه بعد از رحلت حضرت عیسی علیه السلام، خود حضرت

ص:92

حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف نماز را بر جنازه شریف شخصیتی مثل حضرت عیسی علیه السلام اقامه کند. اگر چنین باشد یک وجه مشابهت دیگر این است که نماز هر دو را امام معصوم علیهما السلام اقامه می کند؛ با این تفاوت که نماز حضرت عیسی علیه السلام را شخص امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می خواند و نماز حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را همانگونه که بیان کردیم امام حسین علیه السلام برگزار خواهد کرد.

ص:93

ص:94

گونه های منجی گرایی

o به لحاظ ماهیت

_ موعود شخصی

1- دارای جنبه الوهی (شکل مسیح برای مسیحیان)

2- موعود بشری (مثل موعود اسلامی در نگاه عام)

_ موعود غیرشخصی: مانند آرمان صلح کلی جهانی در آیین های دائو

o به لحاظ کارکرد

1- نجات بخش فردی (مثل موعود بودایی مهایانه)

2- نجات بخشی جمعی

موعود نجات بخش جمعی، خود به سه گونه می تواند باشد؛ می تواند صرفا به نجات اجتماعی (رفاه، به ورزی و آزادی اجتماعی) نظر داشته باشد، یا این که نجات این جهانی اجتماع را با نجات و رستگاری معنوی افرادش یک جا بخواهد و یا این که در باب اجتماع ساکت بماند و فقط سودای رستگاری افرادش را در سر داشته باشد.

منجی موعود به لحاظ کارکرد اجتماعی

1 - نجات بخشی صرفاً اجتماعی (موعود ادیان سرخ پوستی و ادیان آفریقایی)

2- نجات بخشی معنوی و اجتماعی: موعود اسلام و شیعی

3- نجات بخشی صرفاً معنوی: موعود مسیحی

ص:97

ص:98

در آخرالزمان مردی از فرزندان من خروج می کند که نام و کنیه اش همانند نام و کنیه من است. او زمین را از قسط و عدل پر می کند، پس از آن که از ظلم و جور پر شده باشد. پس آن مرد، مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف این امت است.

در احادیث شیعه، نسب حضرت مهدی علیه السلام از طرف پدر به امام حسن عسکری علیه السلام امام یازدهم شیعیان و از طرف مادر، به نرجس، دختر یوشع بن قیصر، پادشاه روم می رسد. مادر او از نژاد شمعون، وصی عیسی و از حواریون آن حضرت است.(1) او در 5 سالگی (سال 260 ه_.ق) و پس از شهادت پدر بزرگوارش به امامت رسید و از آن زمان تا سال 329 ه_.ق، یعنی حدود 69 سال، نوعی زندگی مخفی داشت. در این مدت، ارتباط او با پیروانش از طریق نوّاب صورت می گرفت که از آن دوران به «غیبت صغری» تعبیر می شود. آن حضرت پس از آن تاریخ، از دیدگان عموم پنهان می شود و غیبت کبری آغاز می گردد تا زمانی که به امر پروردگار ظهور کند و جهان را پر از عدل و داد گرداند. او حجت خدا، خاتم اوصیاء، رهایی بخش امت، مهدی، قائم آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم، بقیه الله و امام منتظر برای تأسیس حکومت عدل الهی است.

مهدی علیه السلام شبیه ترین مردم به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است؛ هنگام ظهور، بین سی تا چهل ساله به نظر می رسد. او جوانی است زیباروی، چهره اش همانند ماه یا ستاره تابان است؛ چهره و پوستش به رنگ عربی است؛ یعنی سفید مائل به سرخی (گندم گون) است که کمی به زردی میل دارد. گونه های حضرت کم گوشت است و بر گونه راست او خال سیاهی وجود دارد و بر پیشانی وی اثر سجده نمایان است. دارای پیشانی بلند و درخشان است و بینی اش کشیده و باریک است. ابروهایش بلند و کشیده، رخ او درخشان و چشمانش درشت، براق و به رنگ سیاه است؛ دندان های پیشین او از هم فاصله دارد و هیکلش همانند مردان بنی اسرائیل است، ولی قامتی متوسط دارد. دارای شانه هایی قوی و بزرگ، سینه ای فراخ، ساق هایی باریک و دستانی ستبر است که بر کف دست راستش یک خال وجود دارد.(1)

1-2. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از فرزندان من است.اند امش چونان مردان بنی اسرائیل، سخت و ستبر است. به هنگام سختی و گرفتاری امت من قیام می کند؛ رنگ چهره اش به عرب ها شباهت دارد، قیافه اش چون مرد چهل ساله می نماید، صورتش چون پاره ماه می درخشد، زمین را پر از عدل و داد می کند، آن گاه که آکنده از ظلم و ستم شود. بیست سال زمام امور را در دست دارد و همه شهرهای کفر، چون قسطنطنیه،

ص:102

روم و… را می گشاید.(1)

2-2. امام حسن مجتبی علیه السلام نیز می فرماید:

…خداوند عمر حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را در روزگار غیبت، طولانی می گرداند. پس از آن با قدرت بی پایانش او را در چهره جوانی کمتر از چهل ساله ظاهر می کند(2).

3-2. ابوبصیر می گوید:

به امام صادق علیه السلام گفتم: از پدر شما شنیده ام که امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف سینه ای گشاد و کتف هایی باز و عریض دارد. حضرت فرمود: ای ابا محمد! پدرم زره پیامبر را پوشید، ولی برایش بلند بود، به طوری که بر زمین می رسید. من نیز آن را پوشیدم، ولی بر قامتم بلند بود، ولی آن زره بر قامت حضرت قائم چنان مناسب و اند ازه است که بر بدن رسول خدا اندازه بود و قسمت پایین آن زره کوتاه است، به طوری که هر بیننده گمان می کند اطراف آن را گره زده است.(3)

حد داشته و تمام صفات امامان شیعه را دارا می باشند. در این بخش به سه روایت اشاره می شود:

1. ترس از خدا: کعب می گوید:

خشوع و ترس حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در برابر خداوند، مانند خشوع عقاب در برابر دو بالش است.(1)

2. زهد: امام صادق علیه السلام می فرماید:

چرا در ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تعجیل می کنید؟ خدا می داند که پوشاک او سخت و خشن، خوراکش نان جو و حکومتش، حکومت شمشیر است و مرگ در سایه شمشیر.(2)

3. افضل و سرآمد همگان: حضرت رضا علیه السلام می فرمایند:

مهدی علیه السلام داناترین، بردبارترین و پرهیزگارترین مردمان است. او از همه انسان ها بخشنده تر، شجاع تر و عابدتر است.(3)

کنیه او شبیه کنیه من است.»(1)

2. شباهت در غیبت: آن چنان که در احادیث آمده، یکی از شباهت های ایشان به بعضی پیامبران، مسأله غیبت است، زیرا بعضی از پیامبران گذشته مانند حضرت یوسف علیه السلام و حضرت موسی علیه السلام نیز غیبت داشته اند.

3. ارائه کرامت: معجزات بسیاری از آن حضرت نقل شده که گویای مقام ایشان است؛ مانند خبر دادن از متن نامه ناگشوده، خبر از محتویات یک بسته قبل از باز کردن آن، جواب به سؤالی که سؤال کننده فراموش کرده بود آن را بنویسد، شفا دادن بیماران و موارد فراوان دیگر….، از انبیاء الهی علیهم السلام نیز کرامات متعددی نقل شده است.

4. پنهان ماندن ولادت: تولد آن حضرت را همچون حضرت ابراهیم خلیل الرحمن علیه السلام می دانند که نمرود، طاغوت زمان خواست از پیدا شدنش پیشگیری کند، اما نتوانست. او در غاری رشد کرد و در نهایت، بت ها را شکست و طاغوت را در هم کوبید. تولد امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز مخفی بود و هر آنچه حاکم وقت تلاش کرد، نتوانست مانع تابش نور وجودش شود.

شیعه می پردازیم:

1. امام زمان علیه السلام محور و مدار هستی: شیعه معتقد است که مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف همان طوری که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود «الائمة بعدی اثناعشر اولهم انت یا علی و آخرهم القائم الذی یفتح الله علی یدیه مشارق الارض و مغاربها»(1) دارای مقام امامت بوده و فردی است ممتاز که قابل مقایسه با سایر افراد جامعه نمی باشد. خداوند اجازه تصرف در عالم هستی را به او داده و نقش هدایت گری برای او مقرر داشته است….عالم هستی بدون او لحظه ای دوام نخواهد آورد. اوست که باعث انسجام و فرو نریختن اجزاء عالم است. نمی شود تصور کرد که اگر امام نباشد، عالم چگونه خواهد بود. شاید این روایت امام صادق علیه السلام گویای این مطلب غیر قابل تصور باشد؛ ایشان فرمودند:

لو بقیت الارض بغیر امام لساخت؛(2)

یعنی اگر زمین بدون امام بماند، فرو می رود.

2. امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف واسطه فیض: در نظرحکما و اهل فن به اثبات رسیده که خداوند متعال بی نهایت است و در اوج کمال بوده و مرتبا در حال فیض رساندن می باشد و از طرفی جهان هستی در حضیض ذلت و پستی قرار گرفته است و توان اخذ مستقیم فیض از باری تعالی را ندارد. پس نظام الهی برای فیض رسانی به جهان، نیازمند یک واسطه

ص:106

می باشد و آن واسطه باید دو ساحتی باشد که از یک طرف به قدری علو داشته باشد که بتواند فیض حق را بی واسطه دریافت کند و از سویی دیگر بتواند آن فیض را به عالم پایین تر برساند. شمار بسیاری از حکما این واسطه را پیامبر و یا جانشین معصوم او (امام) معرفی می کنند. بر این اساس، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به عنوان تنها مصداق امامت در حال حاضر، واسطه فیض حق تعالی می باشد؛ یعنی تمام خیرات و کمالاتی که عائد مخلوقات می شود از طریق وی به ایشان می رسد.(1)

3. ملکه عصمت: عصمت، ملکه ای است که امام به واسطه آن از ارتکاب هر گناه و خطایی خودداری می کند. آیه 124 سوره بقره براین معنا دلالت می کند. در این آیه ابتدا می فرماید خداوند، مقام امامت را به ابراهیم علیه السلام عنایت فرمود. سپس ابراهیم این مقام را برای نسل خودش درخواست کرد، اما خداوند فرمود: «لا ینال عهدی الظالمین»؛(2) یعنی این مقام به آن دسته از ذریه ابراهیم که ظلم کرده باشند، نمی رسد. با توجه به این که گناه و سرپیچی از فرامین الهی نیز ظلم محسوب می شود، و لو در برهه ای از زمان، لذا امامت به کسانی که مرتکب گناه و خطا شده باشند یا دچار بشوند، نمی رسد. بنابراین، امام هیچ خطا و لغزشی نخواهد داشت و معصوم است.

4. از اهل بیت وعترت: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

ص:107

لو لم یبق من الدهر الا یوم لبعث الله رجلا من اهل بیتی یملأها عدلا کما ملئت جورا.(1)

همچنین در حدیث دیگری می فرماید:

«لاتقوم الساعة حتی تمتلئ الارض ظلما و عدوانا قال یخرج رجل من عترتی او من اهل بیتی، یملأها قسطا و عدلاً کما ملئت ظلما و عدوانا.»(2)

5. مقام: در بیان مقام و جایگاه حضرت مهدی علیه السلام این بیان امام صادق علیه السلام گویاست که فرمودند: «و لو ادرکته لخدمته ایام حیاتی؛(3) یعنی اگر او را درک می کردم، تمام عمر، او را خدمت گزاری می کردم.»

در حدیث قدسی نیز درباره اهمیت جایگاه ولایت حضرات معصومین علیهم السلام و به خصوص حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف آمده است:

علی را پدر فرزندانت ساختم. و برای او اسمی از اسماء خود برگرفتم که من علی اعلی هستم و او علی است و فاطمه و حسن و حسین را از نور شما دو تن آفریدم. سپس ولایت ایشان را بر ملائکه عرضه داشتم و کسی که آن را پذیرفت، نزد من از مقربین است.ای محمد! اگر بنده ای مرا عبادت کند تا آن که منقطع شود و مانند مشک کهنه پوسیده گردد و در حالی که منکر ولایت ایشان است به نزد من آید، او را در بهشت خود جای نمی دهم و تحت سایه عرشم در

ص:108

نیاورم.ای محمد! آیا دوست می داری که ایشان را ببینی؟ گفتم: آری ای، پروردگار من. گفت: سرت را بلند کن. سرم را بلند کردم و به ناگاه انوار علی و فاطمه و حسن و حسین و علی بن الحسین و محمدبن علی و جعفربن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمدبن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و محمدبن حسن را دیدم. قائم در وسط آنان مانند ستاره ای درخشان بود. گفتم: پروردگارا! آنان چه کسانی هستند؟ فرمود: آنان ائمه هستند و این قائم کسی است که حلال مرا حلال و حرام مرا حرام می کند و به توسط او از دشمنانم انتقام خواهم گرفت و او راحت دوستان من است و او کسی است که دل شیعیانت را از ظالمان و منکران و کافران شفا می دهد. و لات و عزی را با طراوت بیرون می آورد و آنها را آتش می زند و فتنه مردم به آن دو در آن روز از فتنه عجل و سامری سخت تر است.(1)

6. منزلت: حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف همتای انبیاست و بر بعضی از انبیا برتری دارد. وی افضل امامان نُه گانه از نسل حسین علیه السلام است. بهشت مشتاق اوست. خداوند آنچه را که به انبیا بخشیده به او نیز عطا می کند و فزونی می بخشد.(2)

چه مناسب است اینجا از تأویل آخرین آیه سوره ملک سخن رود

ص:109

که «ماء معین» آب روان بر روی زمین، به آن حضرت تأویل می شود. بنابر آنچه از حضرت باقر علیه السلام رسیده است در آیه شریفه «اگرآب های شما در زمین فرو رفت، پس کیست که برای شما آب روان بیاورد؟»(1) می فرماید:

این آیه درباره قائم ما نازل شده است. خداوند می فرماید اگر امامتان از شما غایب شد که نمی دانید او در کجاست، پس کیست که برای شما امام آشکاری بیاورد که برایتان اخبار آسمان و زمین و حلال و حرام خداوند (عزوجل) را بیاورد. آن گاه فرمود: تأویل این آیه نیامده و حتماً خواهد آمد.(2)

7. مهدی وارث پیامران: در بیان مقام حضرت مهدی علیه السلام مطابق منابع معتبر شیعی درمی یابیم که حضرت مهدی علیه السلام از آن جا که وارث تمامی پیامبران می باشد، مانند آنان وارث سنت های ایشان نیز هست. حدیث بعد به اهمیت همین موضوع اشاره دارد:

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمودند:

در امام قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف از موسی و یوسف و عیسی و محمد صلی الله علیه و آله و سلم سنت هایی وجود دارد. اما سنت او از موسی علیه السلام آن است که خائف و منتظر است؛ و سنت او از یوسف علیه السلام آن است که برادرانش او را مبایعه کردند و با او سخن می گفتند و او را

ص:110

نمی شناختند؛ و سنت او از عیسی علیه السلام سیاحت کردن است و سنت او از محمد صلی الله علیه و آله و سلم شمشیر است.(1)

در حدیثی دیگر آمده است: امام باقر علیه السلام فرمودند:

در صاحب الامر چهار سنت از چهار پیامبر وجود دارد: سنتی از موسی و سنتی از عیسی و سنتی از یوسف و سنتی از محمد صلی الله علیه و آله و سلم . اما از موسی علیه السلام ترس و انتظار و از یوسف علیه السلام زندان است و اما از عیسی علیه السلام آن است که درباره او می گویند مرده است، ولی او نمرده است و اما از محمد صلی الله علیه و آله و سلم شمشیر است.(2)

8. مهدی، صاحب معجزه: حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دارای معجزات و کراماتی است که در کتب روایی به برخی از آنها اشاره شده است و ما در ذیل، یک مورد از آن را ذکر می کنیم:

محمد بن ابراهیم بن مهزیار می گوید: بعد از رحلت حضرت عسکری علیه السلام در خصوص امام بعد از وی تردید کردم. اموالی از سهم امام نزد پدرم جمع شده بود. آنها را برداشته به کشتی نشستم و او را مشایعت کردم. ناگاه تب شدیدی بر وی (پدرم) عارض شد، به طوری که گفت: فرزند، مرا برگردان! مرا برگردان که این تب علامت مرگ است. سپس گفت: در خصوص این مال، راه احتیاط را پیش گیر. آن گاه وصیت نمود و وفات یافت.

ص:111

من پیش خود گفتم: پدرم به چیز نادرست وصیت نکرده است. این اموال را به عراق حمل می کنم و خانه ای کنار شط اجاره کرده، می مانم و هیچ کس را از جریان مطلع نمی گردانم. اگر مطلب برایم روشن شد و همان طور که زمان حیات امام حسن عسکری علیه السلام روشن بود، دانستم امام کیست، این اموال را به آن کس که امام است می دهم و گر نه به فقرا قسمت می کنم.

پس به عراق آمدم و کنار شط خانه ای اجاره کردم و چند روزی ماندم. روزی دیدم قاصدی آمد و نامه ای به من داد که نوشته بود: ای محمد! فلان مقدار مال در فلان چیز نزد تو هست. هر چه من آورده بودم و خودم از آن اطلاع نداشتم، نام برده بود. من آن اموال را به قاصد تسلیم نمودم و چند روزی منقلب و غمگین ماندم تا این که نامه دیگری به افتخار من صادر گشت که: ما تو را به جای پدرت وکیل نموده ایم. پس حمد خدا را به جای آور.(1)

و همچنین از احمد بن اسحاق، دستیار امام عسکری علیه السلام روایت شده که پس از تولد امام دوازدهم عجل الله تعالی فرجه الشریف به امام عسکری علیه السلام گفتم: «آیا نشانه ای که مردم را به امامت کودک امام مطمئن سازد، هست؟» بلافاصله کودک (حضرت مهدی عج) لب به سخن بازکرد وگفت: «من بقیه الله (آخرین حجت خدا) بر روی زمینم ومنتقم دشمنان اویم».

ص:112

ای احمد بن اسحاق دلیل دیگری طلب نکن.(1)

9. برقرارکننده عدالت: پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند:

شبیه ترین مردم به من است. برای او غیبت و حیرتی است که امت ها در آن گمراه شوند. سپس مانند شهاب ثاقب پیش آید و زمین را پر از عدل و داد نماید، همان گونه که پر از ظلم و جور شده باشد.(2)

10. منجی: همان طور که بیان شد، از نظر اسلام نجات در دو معنا استعمال می شود که فقط یک معنای آن مفهوم آخرت شناسانه دارد. و آن همان معنایی است که نجات بخشی پایان دنیا (دوران ظهور) را تداعی می کند. این نوع از نجات، نوید بخش خلاصی همگان از زیر بار مصیبت و بلاها و بی عدالتی ها می باشد که با آمدن یک منجی با عنوان مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف محقق می شود. بر این اساس جایگاه حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به عنوان یک نجات بخش موعود، مورد پذیرش شیعه می باشد.

موعود شیعی به لحاظ کارکرد، نجات بخشی جمعی است، (3) یعنی مهدی می آید برای نجات همه انسان ها؛ لذا نجات بخشی او انحصاری و قوم مدارانه نیست، بلکه فرا قومی و فرا منطقه ای بوده و جهان شمول است. روایات ذیل موید این مطلب است:

ص:113

1. تعبیر یملاء الارض عدلا:

مَا رَوَاهُ عَبْدُ الْعَظِیمِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِیُّ قَالَ دَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ فَقَالَ یَا أَبَا الْقَاسِمِ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِیُّ الَّذِی یَجِبُ أَنْ یُنْتَظَرَ فِی غَیْبَتِهِ وَ یُطَاعَ فِی ظُهُورِهِ وَ هُوَ الثَّالِثُ مِنْ وُلْدِی... إِنَّهُ لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِک الْیَوْمَ حَتَّی یَخْرُجَ فَیَمْلَأَ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً(1)؛

عبدالعظیم حسنی گوید: خدمت امام جواد رسیدم؛ ایشان فرمودند: قائم از ماست. او مهدی است که در دوران غیبتش واجب است منتظر او بود و در زمان ظهورش لازم است مطیعش گردید.او سومین از فرزندان من است… اگر از عمر دنیا یک روز هم باقی بماند خداوند آنقدر آن یک روز را طولانی می کند تا اینکه او خروج کند، پس زمین را پر از عدل و داد کند، همانطوری که پر از ظلم و جور شده بود.

2. «رجال مسومه یجمع الله عزوجل له من اقاصی البلاد علی عدد اهل بدر ثلاثمائه وثلاثه عشر رجلا…(2)»؛ مردانی شناخته شده و نامدار خدای تعالی برای او از اقصی نقاط بلاد 313 تن به عدد اصحاب بدر گرد می آورد.

این روایت نشان می دهد که یاران آن حضرت از یک نژاد خاص

ص:114

نبوده، بلکه از تمام مناطق دنیا، عدالت خواهان جهت یاری او اطرافش جمع می شوند.

سنخ نجات جمعی او هم اجتماعی است و هم معنوی؛ نه اینکه صرفا اجتماعی و یا صرفا معنوی باشد، یعنی در کارکردش هم به اموری اجتماعی مردم مثل اقامه عدل وقسط می پردازد وهم از امور معنوی و دینی و مسائل مربوط به آخرت آنان غافل نمی شود.

3. قال علی علیه السلام : «فانه اذا قام قائم العدل وسع عدله البر و الفاجر»(1)؛ زمانی که اقامه کننده عدل قیام کند وسعت و گستردگی عدالت او نیک کردار و فاجر را فرا می گیرد.

4. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: «یرد الله به الدین و یفتح له فتوح، فلا یبقی علی وجه الارض الا من یقول: لااله الاالله»(2)؛ خداوند دین را به وسیله او بازمی گرداند و برایش فتوحات رخ می دهد، پس بر روی کره زمین هیچ کس باقی نمی ماند مگر اینکه گوینده کلمه تهلیل است.

موعود شیعی را به لحاظ آرمان، می توان از موعودهای «رو به گذشته» قلمداد کرد، زیرا مردم را به سوی کتاب خدا و سنت نبوی می خواند. چنان که امام صادق علیه السلام فرمودند:

اذا قام القائم علیه السلام دعا الناس الی الاسلام جدیدا(3)؛

زمانی که حضرت قائم علیه السلام قیام کند مردم را به سوی اسلام

ص:115

دعوت می کند جدیدا.

اما دامنه رسالت موعود شیعی و کارها و فعالیتهای وی بسیار فراتر و گسترده تر از آن کارهایی است که به دست پیامبر انجام شده است. او به اقداماتی دست خواهد زد که تا آن زمان سابقه و پیشینه ای نداشته است(1). لذا از این جهت شاید بتوان رسالت او را «رو به آینده» دانست.چنانکه حضرت علی علیه السلام می فرماید:

فیبعث المهدی علیه السلام ... و یبقی الخیر،... و یذهب الربا و الزنا و شرب الخمر و الریا و تقبل الناس علی العباده و المشروع، و الدینه و الصلاه فی الجماعات و تطول الاعمار و تودی الامانه و تحمل الاشجار و تتضاعف البرکات و تهلک الاشرار و یبقی الاخیار و لایبقی من یبغض اهل البیت علیهم السلام (2)؛

مهدی مبعوث خواهد شد.. و خیر باقی می ماند… ربا و زنا و شراب و ریاء از بین می رود و مردم به سوی عبادت و دیانت و نماز در اجتماعات روی می آورند و عمرها طولانی شده و امانات رد می شود و درختان ثمر می دهند و برکات مضاعف شده و اشرار هلاک شده و اهل خیر باقی می مانند و کسی که با اهل بیت بغض و کینه داشته باشد باقی نخواهد ماند.

موعود منجی شیعه دارای کارکردی کیهانی است، زیرا هم پیش

ص:116

از ظهور او حوادثی رخ خواهد داد که تصرف در عالم طبیعت می کند، و هم حوادث کیهانی ای(1) که پس از ظهور و قیام او واقع خواهد شد این موضوع را تایید می کند.

چنین نیست که هر کسی که این شرایط برایش فراهم شود، اقدام به اصلاحات کرده و نجات بخش بشریت باشد.

نجات بخشی منجی موعود شیعه، جمعی بوده و به نجات اجتماعی و معنوی دست می زند و این نجات، جهان شمول است و تمام زمین را دربرمی گیرد و مختص قوم، منطقه، کیش و آیین خاص و ویژه ای نیست؛ بلکه همگان از برکات دولت مهدی علیه السلام بهره مند می شوند.

ص:119

ص:120

باشیم. فقط از لابه لای کتاب مقدس و اناجیل، به برخی از صفات رفتاری آن حضرت دست می یابیم که به آن می پردازیم:

نزدیک به 30 سال داشت که رسالت خود را آغاز کرد(1) و سه سال بعد به صلیب کشیده شد.(2)

بر خلاف شریعت موسی علیه السلام که هم سیاسی و هم روحانی بود، اصول و تعالیم عیسی مسیح علیه السلام فقط روحانی است. او از اقدام سیاسی علیه حکومت ممانعت می کرد؛ به شدت از جنگ و خون ریزی وخشونت متنفر بود و برای ایجاد آشتی و صلح و اصلاح، از حق خود می گذشت(1) و به دیگران نیز توصیه می کرد که چنین کنند. مطیع مقررات حکومتی و مخالف به کارگیری شمشیر بود. در عین حال، شخصی شجاع بود که در مقابل روحانیت فاسد، علناً قیام نمود.(2) او شخصی بسیار فروتن و متواضع بود و در شام آخر، پای شاگردان را به دست خویش شستشو داد. عیسی بسیار غیور، مظلوم، صبور و حلیم، با محبت و مطیع خداوند بود. در ذیل به برخی از این خصوصیات اخلاقی اشاره می شود:

حلم و صبر: یوغ مرا برخود گیرید و از من تعلیم یابید، زیرا که حلیم و افتاده دل می باشم.(3)

تواضع و فروتنی: از شام برخاست و جامه خود را بیرون کرد و دستمالی گرفته، به کمر بست. پس آب در لگن ریخته، شروع کرد به شستن پای های شاگردان و خشکاندن آنها با دستمالی که بر کمر داشت.(4)

ص:125

محبت: همچنان که پدر مرا محبت نمود، من نیز شما را محبت نمودم.(1)

مطیع اوامر و احکام الهی:…من احکام پدر خود را نگاه داشته ام.(2)

شجاع و مبارز: پس عیسی داخل هیکل خدا گشته، جمیع کسانی را که در هیکل خرید و فروش می کردند، بیرون نمود و تخت های صرافان و کرسی های کبوتر فروشان را واژگون ساخت.(3)

علاوه بر این، حضرت عیسی علیه السلام شخصی سخندان و منطقی، زیرک، هوشیار و حاضر جواب بود که مضامین اناجیل گویای این حقیقت است.(4)

را از پراکندگی و غم رهایی دهد (به باور مسیحیان) بر صلیب شد. در این زمان بود که برای عیسی دو کارکرد تصور شد؛ یکی از این دو کاملاً مبتنی بر شخص اوست و دیگری به عمل تاریخی اش. همین تمایز سبب شده است که در مسیحیت دو گونه نجات و به تبع آن، دو گونه منجی تصور شود:

خواهد داد که همان تشکیل حکومتی است فراگیر که پیام انجیلی را به همه مردم می رساند.(1) در این درک از نجات، ما با یک منجی روبرو هستیم و نه یک میانجی. این گونه نجات، به اجماع تمام مسیحیان، رهایی بخشی عیسی به معنای نجات بخشیدن از پراکندگی، ظلم و نابسامانی است؛ امری که در سایه تشکیل یک حکومت مرکزی عملی می گردد. نجات بدین معنا، نجاتی است زمان مند (در زمان مشخصی طبق پیش گویی ها تحقق می پذیرد)، اجتماعی و معنوی (هم به نجات معنوی می اندیشد هم به رفاه دنیوی)، فراملی (دارای رسالت جهانی) و رو به آینده است. در این گونه از نجات، ما با منجی ای روبرو هستیم که علاوه بر توجه به رستگاری معنوی، اهدافی چون برپایی عدل، امن و رفاه اجتماعی را هم مد نظر دارد.

اکنون با عنایت به این دو دیدگاه درباره منجی مسیحیت، نقش و جایگاه عیسی علیه السلام در متون مسیحیت را مورد بررسی قرار می دهیم:

1. نبی: عیسی نبی خوانده شده؛ یعنی کسی که پیام خدا را برای انسان آورد و انحرافات رهبران دینی و ستمکاری به بینوایان را محکوم کرد.(2)

2. صاحب معجزه: کتاب مقدس گزارشاتی از کرامات و معجزات

ص:128

حضرت عیسی علیه السلام نقل می کند؛ همچون شفای دیوانگان(1)، شفای پیسی(2)، مفلوج(3)، کور(4) و کر و لال(5)، خشکاندن درخت انجیر(6)، تبدیل آب به شراب(7)و(8)، صید مقدار زیادی ماهی(9)، آرام کردن طوفان(10)، برکت دادن به غذا(11)، راه رفتن بر روی آب(12)، زنده کردن مردگان(13) و غیره.

3. عیسی به عنوان خدا: اناجیل هم نوا به عیسای بشری اعتقاد دارند، اما در انجیل یوحنا، عیسی حکمت خدا خوانده می شود که جسمانی شده است. او الوهیت یافته و ازلی است. لذا او مانند یک خدا عمل می کند و سخن می گوید. معرفی عیسی بدین گونه، در

ص:129

نوشته های پولس ابداع شده است.

بر این اساس، در برخی نوشته ها عیسی خداست و در برخی جاها انسان است. این اختلاف شیوع پیدا کرد و باعث سردرگمی مسیحیان شد تا این که کلیسای اولیه در سال 325م در شورای «نیقیه» به یک جمع بندی رسید که درسال 451م از سوی «شورای کالسدون» مورد تأیید قرار گرفت و چنین اعلام شد که: «پسر یگانه و واحد خداوند ما (عیسی مسیح) دارای الوهیت و انسانیت کامل است.» یعنی یک مسیح است دارای دو ذات؛ او واقعا هم انسان است و هم خداست. از حیث الوهیت با خدا هم ذات است و از جهت انسانیت با انسان برابر است. عیسی نیز در مقام عمل، گاه بر اساس انسانیت خود و زمانی بر پایه الوهیت خود اقدام کرده است، ولی در همه موارد، آنچه را که انجام داده می توان به شخص واحدی نسبت داد.(1)

توماس میشل در کتاب «کلام مسیحی» این لقب را عنوانی برای کارکرد عیسی می داند و می گوید:

این لقب به کسی داده می شودکه قدرت و سلطه دارد و به عقیده مسیحیان، هنگامی که خدا عیسی را از مردگان برخیزاند، این لقب را به وی عطا کرد. این لقب همچنین به این اشاره دارد که عیسی تنها میانجی بین خدا و بشر است. علاوه براین، لقب «خداوند» بر اعتقاد مسیحیان، مبنی بر

ص:130

آوردن عیسی در واپسین روز و نشستن وی بر طرف راست خدا برای داوری انسان ها دلالت دارد.(1)

4. برقرارکننده ملکوت خدا: ملکوت خدا در حقیقت تحقق وعده هایی است که خدا به داوود داد که سلطنت او را تا ابد پایدار خواهد ساخت و این وعده با آمدن و بازگشت عیسی علیه السلام محقق خواهد شد. مراد از ملکوت خدا در این وعده ها، مجموعه آرمان های معنوی و اجتماعی است که عیسی علیه السلام در یک فعالیت شاهانه و با تشکیل حکومتی الاهی (ملکوت خدا) آنها را عملی خواهد ساخت.(2)

5. منجی: عیسی مسیح، منجی نامیده شده؛ یعنی کسی که خدا نجات بشر را به دست او تحقق می بخشد.(3) یعنی می آید تا انسان را از ظلم و ستم رهایی بخشد.

ویژگی های این منجی و نجات بخشی عبارتند از:

موعود مسیحی بازگشت کننده است: مسیحیان بر این باورند که در بازگشت دوباره مسیح پسر انسان، جهان، روی سعادت را خواهد دید، بیان شد که مسیحیان بعد از مصلوب شدن عیسی منتظر رجعت دومین او هستند تا انسان گرفتار در ظلم و تباهی را نجات بخشد چنانکه کتاب مقدس در این باره می گو ید:

ص:131

«همچنین مسیح نیز چون یک بار قربانی شد تا گناهان بسیاری را رفع نماید، بار دیگر بدون گناه، برای کسانی که منتظر او می باشند، ظاهر خواهد شد به جهت نجات».(1)

ویا «مسیح می آید و جهان، پس از ظهور آن منجی، در صلح و صفای کامل به سر خواهد برد و زمین ایشان از طلا و نقره پر خواهد شد »(2).

در بازگشت مجدد مسیح، شاهد بر پایی ملکوت خدا و پادشاهی پسر انسان و غلبه خیر برشر خواهیم بود و صلح و آرامش جهان را فرا خواهد گرفت.

مسیح دوباره در آخرالزمان خواهد آمد و برنامه نجات را کامل خواهد کرد، زیرا در حقیقت شنیده ایم که او نجات دهنده عالم است.(3)

«و جنگ و خونریزی از جهان رخت بر می بندد و امتی بر امتی شمشیر نخواهد کشید»(4).

موعود مسیحی نجات دهنده جمعی و فرامنطقه ای است: عیسی علیه السلام دیدگاه تنگ نظرانه یهود درباره انحصار نجات در قوم بنی اسرائیل را رد می کند و نجاتگری منجی را جمعی و شامل حال همگان اعلام

ص:132

می کند؛ چنان که در کتاب «تاریخ جامع ادیان» می گوید:

در انجیل متی آمده است:

به شما می گویم که بسا از مشرق و مغرب آمده در ملکوت آسمان با ابراهیم و اسحاق و یعقوب خواهند نشست، اما پسران ملکوت بیرون افکنده خواهند شد و در ظلمت خارجی که گریه و فشار دندان باشد.

از این قرار، ملکوت الهی محدود به حد و محصور به حصر برای چند تن از صالحان یهود نخواهد بود، بلکه دایره اخوتی است که محیط آن شامل تمام اقوام عالم می شود.(1)

موعودی «رو به آینده» است:(2) در این مفهوم از نجات ما به معنای درست کلمه با یک «منجی» رو به روییم و نه یک «میانجی». او کسی است که در آینده ای نامعلوم خواهد آمد و رهایی انسانها را به ارمغان خواهد آورد. این گونه از نجات به اجماع همه مسیحیان، رهایی بخشی عیسی به معنای نجات بخشیدن از پراکندگی، ظلم و نابسامانی است؛ امری که در سایه تشکیل یک حکومت مرکزی عملی می گردد.

دارای نجاتی زمان مند است:(3) اینگونه از نجات بر اساس سنت دینی

ص:133

مسیحی، و پیش گوییهای شخص عیسی و مکاشفه های رسولان مسیحی، رهایش زمان مند است.یعنی در زمانی خاص و با بازگشت دوباره عیسی آغاز می شود، مطابق نقشه خدا پیش خواهد رفت و در روزگاری به پایان خواهد رسید. با این حال ادبیات دین مسیحی تاکید دارد که آن زمان نامشخص است و هیچ کس از آن خبر ندارد:«اما از آن روز و ساعت، هیچ کس خبر ندارد حتی ملائکه آسمان جز پدر من و بس»(1).

نجات بخشی اجتماعی- معنوی است:(2) یعنی ما با منجی ای روبروییم که آرمان او صرفا رستگاری معنوی یا اخروی مردمان نیست. بلکه اهدافی مانند برپایی عدل، امن و رفاه اجتماعی را مد نظر دارد که معمولاً با تشکیل حکومت و برقراری نظامی آرمانی محقق می شود.

کارکرد کیهانی دارد: یعنی دامنه رسالت موعود مسیحی، محدود در جهان بشری نیست.

متزلزل شود. آنگاه علامت پسر انسان در آسمان پدیدار گردد.»(1)

2. وقوع زلزله و حوادث طبیعی: «و زلزله ها حادث خواهد شد و قحطی ها و اغتشاشها پدید می آید. اینها ابتدای دردهای تازه می باشد.»(2)

3. بروز مرگ و بلایا: «لهذا بلایای او از مرگ و ماتم و قحط در یک روز خواهد آمد و به آتش سوخته خواهد شد.»(3)

و یا در جای دیگر می گوید: «و شهر اورشلیم را به من نمود که از آسمان از جانب خدا نازل می شود و جلال خدا را دارد ونورش مانند جواهر گرانبها است چون یشم بلورین.»(1)

3. پدید آمدن آسمان و زمین جدید: «و دیدم آسمانی جدید و زمینی جدید چون که آسمان اول و زمین اول درگذشت.»(2)

تاکنون محقق نشده است، موعود باوری مسیحی در زمره اندیشه های موعود «رو به آینده» دسته بندی می شود و با لحاظ پیش گویی هایی که در سنت مسیحی درباره تغییر اوضاع عالم پس از بازگشت مسیح شده است، کارکرد او را باید کیهانی دانست.(1)

ص:137

ص:138

منابع اسلامی ما، خصوصا روایات اهل بیت علیهم السلام درمورد شخصیت عیسی بن مریم علیه السلام اطلاعات مفیدی ارائه می دهد و ما را بیشتر با شخصیت آن حضرت آشنا می سازد که در ذیل به برخی از این روایات اشاره می شود:

«همان خدایی که غذای صبح مرا داده است، شامگاهان نیز مرا طعام خواهد داد.»(1)

حضرت علی علیه السلام در وصف عیسی علیه السلام می گوید:

سنگ را بالش خود می ساخت، لباس خشن می پوشید و غذایی ناگوار (بدون خورشت) می خورد و خورشت غذایش گرسنگی بود… مرکبش دو پایش و خدمتکارش دستانش بودند.(2)

او از نگاه شهوت آلود و معاشرت با زنان شدیدا گریزان بود. عیسی علیه السلام گریه را با خنده می آمیخت. گاهی لبخند بر لب داشت و گاه می گریست. در ماه ذی حجه، حج به جا می آورد.

4. این نکته که شریعت عیسی فقط روحانی بود و یا عیسی از اقدامات سیاسی علیه حکومت ممانعت می کرد، مخالف به کارگیری شمشیر بود و از این دست تعالیمی که وجهه حضرت عیسی را عاری از مبارزه سیاسی نشان می دهد، برداشتی برهانی و دقیق نیست، زیرا در انجیل لوقا 36:22 آمده است که «پس به ایشان گفت: لیکن الان هرکه کیسه ندارد، آن را بردارد و همچنین توشه دان را و کسی که شمشیر ندارد، جامه خود را فروخته، آن را بخرد.» این فراز نشان می دهد آن حضرت مخالف به کارگیری شمشیر نبوده است و اگر این سخن عیسی به گونه ای دیگر توجیه شود که اقدام سیاسی او را

ص:141

برنتابد، باز هم دلیلی بر مخالفت حضرت عیسی علیه السلام با اقدامات سیاسی نیست. چرا که تمام انبیای الهی براساس مقتضیات زمانی خود دست به اقدام می زدند و حضرت عیسی نیز همان سیره و روش را درپیش گرفته است. پس ما اگر رد پایی از اقدامات سیاسی آن حضرت را در اناجیل نبینیم، نباید چنین برداشت شود که ایشان اصلا عملکرد سیاسی نداشته است. چرا که:

 اولا، طبق تصریح مورخان مسیحی و طبق گواهی صریح خود اناجیل و سایر کتاب ها و رساله های عهدجدید، هیچ یک از اناجیل موجود، کتاب آسمانی نیستند، بلکه بعد از حضرت مسیح نگاشته شده اند؛(1) پس چندان قابل اعتماد نیستند.

 ثانیا، عهد جدید تمام رخدادهای زندگی عیسی را گزارش نکرده است. وقتی سال وفات عیسی نیامده است، احتمال بیان نشدن بسیاری از وقایع دیگر و سرگذشت عیسی هم، احتمالی نامعقول و غیر منطقی به نظر نمی رسد. براین اساس، شاید سیره سیاسی آن حضرت از آن ناگفته های تاریخ و اناجیل باشد، لذا نمی توان با قطع و یقین گفت که تعالیم عیسی فقط روحانی بود.

 ثالثا، شاید از باب تقیه و برای حفظ جان پیروان کم شمار خود از اقدام سیاسی بارز – اگر همان مخالفت های صریح با هیئت حاکمه و

ص:142

فریسیان و روحانیت فاسد را اقدام سیاسی بر اساس شرایط خاص زمانی قلمداد نکنیم- خودداری کرده است که قرائنی دال بر این مطلب وجود دارد. دین مسیحیت تا سال چهارم میلادی، یعنی حدود چهار قرن پس از عروج آسمانی حضرت عیسی، در انزوای شدید بود و پیروان این دین الهی تحت تعقیب قرار داشتند. این امر از جو خفقان حاکم در عصر خود عیسی خبر می دهد.

 رابعا، هم آیات قرآن کریم، حضرت عیسی را تصدیق کننده کتب پیشین(1) معرفی می کند و هم خود کتاب مقدس بر این امر صحه می گذارد و عیسی را مکمل و متمم شریعت موسوی می داند.(2) اگر ما شریعت حضرت موسی را هم سیاسی و هم روحانی بدانیم، پس عیسی این شریعت را تصدیق و تأیید می کند. بنابراین، ممانعت عیسی از اقدام سیاسی، نه به این خاطر است که مخالف کار سیاسی بود، بلکه زمینه این امر برایش فراهم نبود.

شیعه درباره پیامبران الهی معتقد است؛ مثل مقام عصمت از گناه و خطا.

2. قرآن کریم درباره حضرت عیسی تعبیری دارد که خبر از جایگاه و عظمت وی در پیشگاه خداوند متعال می دهد. آیه 45 سوره آل عمران، ایشان را آبرومند در دنیا و آخرت و از مقربان درگاه احدیت معرفی می کند:

«إِذْ قالَتِ الْمَلائِکةُ یا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُک بِکلِمَه مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسیحُ عیسَی ابْنُ مَرْیَمَ وَجیهاً فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَهِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبین»؛

[یاد کن] هنگامی [را] که فرشتگان گفتند: «ای مریم، خداوند تو را به کلمه ای از جانب خود، که نامش مسیح، عیسی بن مریم است مژده می دهد، در حالی که [او] در دنیا و آخرت آبرومند و از مقربان [درگاه خدا] است. همچنین در جای دیگر او را از صالحان بر می شمرد. «وَ زَکرِیَّا وَ یَحْیی وَ عیسی وَ إِلْیاسَ کلٌّ مِنَ الصَّالِحین»(1)؛ زکریّا و یحیی و عیسی و الیاس همه از شایستگان بودند.

3. در روایات و آیات، معجزاتی از حضرت عیسی علیه السلام ذکر می شود که بسیارشگفت آور و به جهت تاثیرگذاری، بسیار مهم تر از معجزاتی است که منابع مسیحی نام می برند؛ همچون «سخن گفتن عیسی علیه السلام در گهواره در سن طفولیت، آن هم با محتوایی بسیار عمیق، همراه با

ص:144

پیش گویی از آینده» که خود، سندی بر حقانیت او می باشد(1) و یا «طلب مائده آسمانی و اجابت از طرف خداوند متعال»(2) و یا «خلقت پرنده از گِل» که قرآن از آن پرده برمی دارد.(3)

4. آیات قرآن کریم، الوهیت عیسی علیه السلام را رد می کند و او را همچون سایر مخلوقات خداوند، بشر و بنده ای از بندگان خدا معرفی می نماید:

«إِنْ هُوَ إِلاَّ عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْه»(4)؛

[عیسی] جز بنده ای که بر وی منّت نهاده ایم نیست.

 و در جای دیگر، از قول خود حضرت عیسی علیه السلام، بیان می دارد که:

«قالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتانِیَ الْکتابَ وَ جَعَلَنی نَبِیًّا وَ جَعَلَنی مُبارَکاً أَیْنَ ما کنْتُ وَ أَوْصانی بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ ما دُمْتُ حَیا»(5)

 [عیسی] گفت: «منم بنده خدا، به من کتاب داده و مرا پیامبر قرار داده است، و هر جا که باشم مرا با برکت ساخته، و تا زنده ام به نماز و زکات سفارش کرده است.

این آیه علاوه بر اینکه حضرت عیسی را بنده خود معرفی می کند، حتی برای او وظائف بندگی نیز تعیین کرده، توصیه به نماز و زکات هم می کند.

ص:145

و در جایی دیگر اصولا خداوند را از داشتن فرزند، پاک و منزه می داند:

«إِنَّمَا الْمَسیحُ عیسَی ابْنُ مَرْیَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَ کلِمَتُهُ أَلْقاها إِلی مَرْیَمَ وَ رُوحٌ مِنْهُ.... إِنَّمَا اللَّهُ إِلهٌ واحِدٌ سُبْحانَهُ أَنْ یَکونَ لَهُ وَلَد»؛(1)

عیسی رسول خدا است و کلمه خدا بود که به مریم القا کرد و روحی از او بود…. خداوند واحد است و پاک و منزه است از این که دارای فرزندی باشد.

در این فراز از آیه با خطاب آن حضرت به عنوان پسر مریم او را زاده بشری معرفی می کند، همچنین ضمن اشاره به خلفت شگفت آور عیسی، خود را پاک و منزه از ولد داشتن می داند.

لذا ادعای الوهیت عیسی و اعتقاد به تثلیث از مواردی است که قرآن کریم صریحا آن را رد کرده و معتقدین به این مطلب را کافر قلمداد می کند:

«لَقَدْ کفَرَ الَّذینَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسیحُ ابْنُ مَرْیَم»(2)؛ کسانی که گفتند: «خدا همان مسیح پسر مریم است»، قطعاً کافر شده اند.

ص:146

نجات بخشی آنها فردی، جمعی، معنوی و اجتماعی و جهانی با نوعی کارکرد کیهانی است.

9. همانطور که بیان شد در دین مسیحیت و اسلام، دو معنا از نجات دهندگی مطرح است که در اینجا یک معنای آن مد نظراست که معنای آخرت شناسانه دارد و مربوط به بحث منجی آخر الزمان می شود. این نوع از نجات بخشی اسلامی و مسیحی در نقاطی با هم مشابهت دارند که عبارتند از(1):

1-9. امید به آینده جهان و بشریت (غلبه حق بر باطل)؛ یعنی آینده از آن خوبیها است و آن چه می ماند خیر و حق است و باطل، رفتنی است.

بشارت ادیان الهی مبنی بر پیروزی حق و نابودی باطل تاکنون در تاریخ تجربه نشده و صرف ادعاست. اما اعتقاد به مهدویت نقش مهمی در حل این شبهه دارد؛ زیرا قرآن به صراحت می فرماید:

«وَ لَقَدْ کتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ»؛(2)

و در حقیقت، در زبور پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد.

«وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ

ص:148

أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ»(1)؛

و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم، و ایشان را وارث [زمین] کنیم.

همچنین پیامبر اسلام می فرماید:

«لو لم یبق من الدهر الا یوم لبعث الله رجلا من اهل بیتی یملؤها عدلا کما ملئت جورا»(2)؛

اگر فقط یک روز از عمر دنیا باقی باشدخداوند مردی از اهل بیتم را مبعوث خواهد کرد و زمین را پر از عدل کرده همانطور که پراز جور شده بود.

در فرهنگ مسیحی نیز همین اعتقاد غلبه حق بر باطل به وضوح و روشنی وجود دارد. در مزامیر داوود آمده است:

و مسیح می آید و جهان پس از ظهور آن منجی در صلح و صفای کامل به سر خواهد برد(3).

2-9. زمان ظهور مخفی است و هیچ یک از این دو دین وقت خاصی را برای ظهور مشخص نکرده اند؛ چنانکه کتاب مقدس از قول حضرت عیسی علیه السلام بیان می دارد که: «اما از آن روز و ساعت، هیچ کس اطلاعی ندارد حتی ملائکه آسمان جز پدر من و بس(4)» و یا

ص:149

می گوید:«پس بیدار باشید. زیرا که آنروز و ساعت را نمی دانید»(1).

در حوزه تفکر شیعی نیز توقیت زمان ظهور رد شده است و تعیین کنندگان وقت ظهور متهم به کذب شده اند و تصریح شده که امر فرج ناگهانی بوده و هر آن باید منتظرش بود.

حضرت رضا علیه السلام دراین باره می فرماید:

مثله مثل الساعه التی لا یجلیها لوقتها الا هو ثقلت فی السموات و الارض(2) لا تاتیکم الا بغته(3)؛

زمان قیام موعود مانند قیامت است که کسی جز خداوند آن را نمی داند و فرا نمی رسد مگر ناگهانی.

3-9. علایم ظهور؛ برای ظهور هر چند وقتی مشخص تعیین نشده است؛ اما یکسری علائم برای آن بیان شده است.

در کتاب مقدس و در عرصه تفکر مسیحی، برای ظهور منجی و آمدن عیسی علیه السلام علائم و نشانه هایی ذکر شده است. همچون؛ فراگیری ظلم و جرم، ذلت قوم یهود، خروج دجال و بروز نشانه هایی در آسمان و ماه و ستارگان.

روایات شیعی نیز برای ظهور منجی نشانه هایی را ذکر می نماید. همچون؛ خروج دجال، خروج یمانی، سفیانی، نداء آسمانی، خسف بیداء و قتل نفس زکیه.

ص:150

4-9. جهان پس از ظهور؛ هر دو دین بیان می دارند که با ظهور منجی موعود، صلح و صفا تمام کره زمین را فرا می گیرد، نعمت فراوان می شود، فقر و بیچارگی از بین می رود، امنیت کامل برقرار می شود، زمین آباد می شود، عدل وداد همه جا سایه افکن می گردد.

امام باقر علیه السلام در این باره فرمودند:

... حتی ینزل عیسی بن مریم من السماء و یقتل الله الدجال علی یدیه و یصلی بهم رجل منا اهل البیت الا تری ان عیسی یصلی خلفنا و هو نبی الا و نحن افضل منه.(1)

2. منجی موعود مسیحیت، رجعت کننده است، هر چند مسیحیان معتقدند که حضرت عیسی علیه السلام بعد از مصلوب شدن، زنده گردید و به نزد خدا رفت:«بالاخره مرا می کشند اما من روز سوم دوباره زنده می شوم(2)»؛ و یا «بعد از مصلوب شدن در حالی که ایشان را برکت می داد، از روی زمین جدا شده به طرف آسمان بالا رفت(3)». به اعتقاد مسیحیان منجی موعود در میان مردم و روی زمین حضور ندارد و در آخر الزمان بر زمین نازل می شود تا صلح و نجات را بیاورد.

 اما از نظر شیعه منجی موعود، در میان مردم است و در میان مردم حضوردارد و غیبت او به معنای عدم حضور نیست؛ بلکه او حضوری کارآمد و فعال در جامعه دارد و به علاقه مندان و مریدانش و هر گرفتار در بند مشکلاتی که او را بخواند عنایت و توجه دارد.(4)

امام عصر در توقیعی شریف به شیخ مفید فرمود:

ص:152

انا غیر مهملین لمراعاتکم و لا ناسین لذکرکم(1)؛ از سرپرستی و رسیدگی کارهای شما کوتاهی نورزیده و یاد شما را از صفحه خاطر نزدوده ایم.

بنابراین منجی موعود شیعه در متن جامعه بوده و هم اکنون هم در حال انجام وظایف خطیر امامت است.

ص:153

ص:154

تا این جا هرکدام از دو منجی را معرفی کرده، ویژگی ها و خصوصیات فردی آنها را توضیح دادیم. در ضمن، هر دو منجی موعود را از نظر گونه شناسی مورد ارزیابی و دقت نظر قرار داده و به این نتیجه رسیدیم که منجی موعود مسیحیان، فردی است به نام عیسی علیه السلام که فرزند مریم است و از این طریق، نسل او به داوود علیه السلام پیامبر متصل می شود. خداوند عیسی علیه السلام را به آسمان عروج داد و ذخیره کرده است تا در آخرالزمان بازگردد و ملکوت خدا را برقرار کند. در سال های نزدیک به بازگشت، عده زیادی ادعای مسیحایی کرده و خود را منجی معرفی خواهند کرد؛ بلایای طبیعی گسترش می یابد؛ اهل ایمان کم خواهند بود… در چنان اوضاع و احوالی عیسی علیه السلام با جلال و شکوه بازمی گردد و با کاری شاهانه ملکوت خدا را برقرار می سازد.

اما منجی موعود شیعه، حضرت مهدی علیه السلام است که هم نام و هم کنیه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و دارای خلق و خویی همچون پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است. شخص پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم از او خبر داده و آمدنش را بشارت داده است. پدرش امام حسن عسکری علیه السلام و مادرش نرجس خاتون از نسل داوود علیه السلام است. در پنج سالگی از دیده عموم مردم پنهان گردید، ولی برخی خواص توفیق زیارتش را یافته اند. ایشان در آخرالزمان پس از یکسری حوادث و بلایای طبیعی و پر شدن زمین از جور و ستم و فساد و بی عدالتی، ظهور خواهد کرد و با امدادهای غیبی الهی یاری خواهد شد و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد و بنیان ظلم و

ص:156

ستم و ستمکاران را ویران خواهد کرد.

بنابراین، با نگرشی سطحی و ابتدایی، چنین به نظر می رسد که هرکدام از دو آیین مسیحیت و اسلام (شیعه) منجی جداگانه ای را معرفی می کنند. براین اساس، آیا باید قائل شویم که در آخرالزمان دو منجی می آید؟ در این صورت، نحوه همکاری یا تعامل آنها با هم چگونه خواهد بود؟ بر فرض صحت چنین فرضی، آیا جهان با دو حاکم، شانس بقا و استمرار، همراه باگسترش و برقراری عدل وداد را خواهد داشت (یا) باید ویژگی های بیان شده درباره منجی را بر یک منجی تطبیق دهیم و بگوییم مصداق هر دو منجی یکی است؛ یعنی هردو دین از یک نفر و یک منجی سخن می گویند، ولی هر کدام به شکلی خاص از ویژگی های منجی خود یاد کرده اند (یا) گونه سومی در کار است؟

برای یافتن جوابی قانع کننده و پاسخی صحیح به این سؤالات، تذکر نکاتی چند ضروری است:

1. حضرت مسیح برای برپایی پادشاهی خدا و داوری جهان باز می گردد، و این هدف چیزی است که تاکنون محقق نشده است(1) و در آینده اتفاق خواهد افتاد.

2. محققان جدید متفق اند که عیسی علیه السلام خود، ادعای «مسیحا»

ص:157

نداشته است؛(1)یعنی خود را منجی موعود معرفی نکرده است و ادعای مسیحا بودن او از سوی مریدان او پس از رستاخیزش از میان مردگان طرح گردیده است. پس ادعای نجات بخشی عیسی مستند به گفتار خودش نیست و نمی تواند حجت باشد.

3. گزارش اناجیل از عیسی علیه السلام هرگز یادآور فرمانروای پرقدرتی نیست که یهودیان از دیرباز منتظرش بودند. عیسی علیه السلام بر آن نبوده است که حکومتی برپا کند. در تمام سخنان او از هیچ نظریه سیاسی اثری نمی توان دید، یا حتی به یک ایده اجتماعی شاخص دست یافت. عیسی علیه السلام مدعی است که آمده است تا شریعت موسی علیه السلام را کامل کند. براساس روایت اناجیل، عیسی علیه السلام هرگز فرضیه نجات بخشی خود را بر تشکیل یک نهاد حکومتی یا نظریه ای اجتماعی بنا نکرده است. به همین دلیل، نمی توان کارکرد اجتماعی هویدایی برای او در نظرگرفت.(2) براین اساس، بدون تشکیل یک حکومت کارآمد و مقتدر، برقراری عدالت کامل که شاخصه ای مهم برای عملکرد منجی آخرالزمان است، عملا تحقق ناپذیر می نماید. بنابراین، باید بگوییم نجات بخشی صورت نگرفته است.

4. آیات اناجیل مرتبط با موضوع منجی و پایان دنیا، از وارد شدن

ص:158

به حکومت خدا یا قلمرو دولت خداوند سخن می گویند. در بسیاری از فرازهای اناجیل، عیسی علیه السلام به جای حکومت خدا از عنوان «دولت» یا «ملکوت پدرم» نام می برد. انجیل متی گفتار عیسی علیه السلام در شام آخر را چنین نقل قول می کند: «اما به شما می گویم بعد از این از میوه مو دیگر نخواهم نوشید تا روزی که آن را با شما در ملکوت پدر خود، تازه آشامم».(1) یعنی سخن از حکومت شخص دیگری و نه حکومت خود عیسی، در میان است که البته حضرت عیسی نیز در آن نقش آفرین خواهد بود، ولی مستقلا برای تشکیل چنین حکومتی اقدام نمی کند.

5. نکته قابل توجه این که در اناجیل، اصطلاح «پسر انسان» مختلف به کار رفته است. در انجیل یوحنا از آن معنای ساده «پسر» را اراده کرده که مفهوم ضمنی اش پسر خداست؛ اما سه انجیل متی، مرقس و لوقا، اعتقاد دارند پسر انسان در جایگاه شخصی الهی که غیر از خود عیسی است از جانب خداوند با قدرت وجلالت خواهد آمد و بین مردم داوری خواهد کرد و او است که ملکوت خدا را بر روی زمین پیاده می کند(2). آن شخص چون دارای صفات ممتاز و ویژگی های برجسته ای است، از موقعیت و مقامی بالاتر از عیسی علیه السلام برخوردار است. چنان که مطابق نوشته مستر هاکس آمریکایی در «قاموس کتاب

ص:159

مقدس» این عبارت، هشتاد بار در انجیل و ملحقات آن (عهد جدید) آمده است که فقط سی مورد آن با حضرت عیسی مسیح علیه السلام قابل تطبیق است.(1) و اما پنجاه مورد دیگر از نجات دهنده ای سخن می گوید که در آخرالزمان و پایان روزگار ظهور خواهد کرد و حضرت عیسی علیه السلام نیز با او خواهد آمد و او را جلال و عظمت خواهد داد و از ساعت و روز ظهور پسر انسان، جز خداوند تبارک و تعالی کسی اطلاع ندارد.

از طرفی عیسی علیه السلام هیچگاه خود را برپاکننده سلطنت پسر انسان و یا «پادشاه مسیح» نمی داند. چرا که تصریح می کند «پادشاهی من از این جهان نیست. اگر پادشاهی من از این جهان می بود، خدام من جنگ می کردند تا به یهود تسلیم نشوم(2)»؛ بلکه خود را رسولی معرفی می کند که آمده تا حکومت خداوند را مژده دهد؛ حکومتی که متعلق به کسی دیگر است، نه عیسی علیه السلام . به عنوان نمونه، در انجیل مرقس، بعد از بیان حوادث آخرالزمان و بلاها و مصیبت های پایانی از زبان عیسی علیه السلام می گوید: «… آن گاه پسر انسان را ببینید که با قوت و جلال عظیم بر ابرها می آید.»(3)

همچنین در انجیل لوقا آمده است:

کمرهای خود را بسته، چراغ های خود را افروخته بدارید. و شما مانند کسانی باشید که انتظار آقای خود را می کشند، که

ص:160

چه وقت از عروسی مراجعت کند، تا هر وقت آید و در را بکوبد بی درنگ برای او باز کنند. خوشا به حال آن غلامان که آقای ایشان چون آید، ایشان را بیدار یابد… پس شما نیز مستعد باشید، زیرا در ساعتی که گمان نمی برید، پسر انسان می آید.(1)

 عیسی علیه السلام در جای دیگر می گوید:

زیرا هر که از من و کلام من عار دارد، پسر انسان نیز وقتی که در جلال خود و جلال پدر و ملائکه مقدسه آید، از او عار خواهد داشت.(2)

اما در این بین یک فراز از انجیل تصریح دارد که پسر انسان غیر از خود عیسی است:

لیکن به شما می گویم هرکه نزد مردم به من اقرار کند، پسر انسان نیز پیش فرشتگان خدا او را اقرار خواهد کرد(3).

همچنان که ملاحظه می شود، عیسی علیه السلام از آمدن شخص دیگری غیر از خودش خبر می دهد. چنانکه در انجیل یوحنا نیز از قول عیسی علیه السلام بیان می کند: «من جلال خود را طالب نیستم، کسی هست که [آن را]می طلبد و داوری می کند»(4).

طبق گزارش اناجیل، عیسی علیه السلام رسالت خود را مژده دادن به

ص:161

«ملکوت خدا» می دانست. عیسی علیه السلام به ایشان گفت:

مرا لازم است که به شهرهای دیگر نیز به ملکوت خدا بشارت دهم. زیرا که برای همین کار فرستاده شده ام.(1)

بنابراین، می توان نتیجه گرفت که عیسی منجی موعود نیست.

اما با این نتیجه، یک سؤال به ذهن خطور می کند که اگر حضرت عیسی منجی آخرالزمان نیست و از طرفی هم در آخرالزمان می آید، پس عنوان، نقش و عملکرد او در حکومت پایانی چیست؟ چه سمتی در این حکومت بر دوش او سنگینی خواهد کرد و با بازگشتش چه هدفی را دنبال می کند؟

به عنوان قاضی ای دادگر در میان شما نازل می شود، صلیب را می شکند و خوک را می کشد و جزیه را برمی دارد.

این روایت خبر از منسوخ شدن مسیحیت کنونی و آداب و رسوم غلط آن داده و فراگیری دین اسلام را نوید می دهد. چون حکم جزیه برای غیر مسلمان است و برداشته شدن آن، حکایت از مسلمان شدن همه ساکنین ارض دارد. یعنی حضرت عیسی علیه السلام در راستای تحقق اهداف عالیه حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف گام برمی دارد و در جهت برپایی حکومت اسلامی، معین و مدد کار حضرت مهدی علیه السلام است.

2. حضرت مسیح، وزیری امین: پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف متوجه می شود که عیسی در قدس در نزدیکی مناره بیضاء فرود آمده است؛در حالی که دستهای خود را بر بالهای دو فرشته نهاده آب از موهایش فرو می چکد. پس مهدی می گوید: جلو بایست و با مردم نماز بخوان. عیسی می گوید نماز برای شما اقامه شده است. پس عیسی پشت سر او نماز می خواند و می گوید: «انما بعثت وزیرا و لم ابعث امیرا»؛ همانا من به عنوان وزیر و معاون برانگیخته شده ام، نه به عنوان امیر و امام.(1)»

این حدیث خبر از مسلمان بودن و گرویدن حضرت عیسی علیه السلام به آیین اسلام می دهد؛ همچنین در فرازی دیگر درباره صفات حضرت عیسی علیه السلام می فرماید: «و هو (عیسی) الوزیر الایمن للقائم و حاجبه و

ص:163

نائبه.»(1) این روایت به خوبی منش و روحیه تواضع و فروتنی حضرت عیسی را به تصویر کشیده و همچنین فرمانبرداری او را در انجام وظیفه و اطاعت از ولی خدا نشان می دهد.

3. عیسی علیه السلام قاضی عادل: مسیحیان معتقدندکه عیسی علیه السلام در بازگشت مجدد خویش بین نیکان و شریران داوری خواهد کرد؛ منابع اسلامی این مطلب را تأیید می کنند. درحدیثی از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم آمده است: «عیسی بن مریم درمیان امت من، داور (قاضی) دادگری خواهد بود، کینه و عداوت را ازمیان مردم بردارد....»(2) همچنین «... در میان شما عیسی بن مریم به عنوان داوری عادل، نزول می کند»(3) بنابراین یکی از عناوین حضرت عیسی در حکومت جهانی حضرت مهدی، قضاوت خواهد بود.

4. عیسی علیه السلام قاتل دجال: «کتاب مقدس» از واقعه ای بزرگ، یعنی آمدن فرزند هلاکت خبر می دهد که تا آن واقعه رخ ندهد، (4) بازگشت مسیح علیه السلام اتفاق نمی افتد. احادیث اسلامی مؤید این مطلب است که در آخرالزمان، فردی شرور به نام «دجال» می آید که یک چشم دارد و در پیشانی او نوشته شده است «کافر». او ادعای خدایی می کند و

ص:164

بسیاری را گمراه می سازد.(1)برابر احادیث، دجال خروج کرده، فتنه گری می کند و در نهایت به دست عیسی مسیح علیه السلام به قتل می رسد. چنان که امیر مؤمنان در خطبه ای فرمودند:

… آنگاه که مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف حضرت عیسی را به جانشینی خود، در عملیات تهاجمی علیه دجال بر میگزیند… دجال به سوی حجاز حرکت می کند و عیسی در گردنه هرشا به او می رسد و فریاد هولناکی بر او می کشد و ضربه ای سخت بر او فرود می آورد و او را در شعله های آتش ذوب می کند آن سان که سرب در آتش ذوب می شود.(2)

لازم به ذکر است که روایاتی هم داریم که قاتل دجال را حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف معرفی می کند. بنابراین، راه جمع بین این دو دسته روایت این است که بگوییم حضرت عیسی علیه السلام به امر حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دجال را به قتل می رساند. در این صورت، می توان قتل دجال را هم به حضرت عیسی و هم به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف منتسب دانست.

سخنانش و یا گزارش های اناجیل، مطلبی دال بر تشکیل حکومت توسط حضرت عیسی علیه السلام به چشم نمی خورد و اگر درباره پایان جهان و نجات بخشی سخنی آمده است، از شخص والاتری به نام «پسر انسان» یاد شده است که در همه موارد استعمال، قابل تطبیق با خود عیسی علیه السلام نیست و مهم تر این که منابع مکتوب اسلامی و شیعی به صراحت از کارکرد ها و رسالت های حضرت عیسی مسیح علیه السلام در دولت و حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف سخن گفته است، خصوصا آن جا که عیسی علیه السلام را وزیری امین برای مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف معرفی می کند، می توان چنین نتیجه گرفت که منجی موعود در هر دو دین مسیح و اسلام (شیعه) یکی است و او همان حضرت حجه بن الحسن العسکری عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

اما حضرت عیسی مسیح علیه السلام نیز قطعا در پایان دنیا بازمی گردد و در کنار حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به عنوان وزیری لایق و البته همراهی صادق و امین، انجام وظیفه کرده و حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را در پیش برد اهداف مقدس و الهی اش یاری خواهد کرد.

بازگشت و نزول حضرت عیسی علیه السلام دارای حکمت و برکاتی خواهد بود از جمله:

اولا، بازگشت مجدد او رد قول کسانی است که گمان می کنند که او را کشته اند. خداوند به این وسیله دروغ آنان را روشن و واضح می کند.

ثانیا، نقش حضرت عیسی علیه السلام در فراگیری دین اسلام بسیار کلیدی، مهم و تاثیرگذار خواهد بود. چرا که: حضرت عیسی علیه السلام و حضرت

ص:166

مهدی علیه السلام دارای هدف مشترک می باشند و آن «حاکمیت دین الهی و برقراری عدل و داد و اجرای فرامین الهی» است و همین امر، وحدت رویه آن دو را در پی خواهد داشت.

ثالثا، آمدن عیسی تکذیب اعتقاد مسیحیانی است که مثل یهود قائل به مصلوب شدن و مرگ حضرت عیسی علیه السلام شده اند.

رابعا، اقتداء حضرت عیسی علیه السلام به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در نماز، نشانه پذیرش دین اسلام و پیروی او از آیین اسلام است و در نتیجه، گویا به آن دسته از مسیحیانی که ادعای پیروی از او را دارند، اعلام می کند که اگر در گفتار خود صادق هستند، باید به اسلام گرویده، مسلمان شوند؛ این عمل عیسی می تواند در تسریع ایمان مسیحیان به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف کمک کند و وعده الهی را زودتر محقق سازد.

خامسا، عمر طولانی حضرت مهدی علیه السلام سبب می شود عده ای دچار شک و شبهه شده و در پیروی از حق، سستی کنند و عده ای نیز که به دنبال راهی هستند تا از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند و از گردن نهادن به فرامین الهی طفره روند، این بهانه را دستاویز خود قرار می دهند تا از پذیرش حق سرباززنند. بازگشت حضرت عیسی علیه السلام می تواند اتمام حجتی برای اینان باشد. چرا که وقتی حضرت عیسی علیه السلام را با عمری بیشتر از عمر حضرت مهدی علیه السلام می بینند، عمر طولانی حضرت مهدی علیه السلام را بهتر می پذیرند و به گونه ای رفع استبعاد شده، تسلیم دستورات اسلام و حکومت عدل مهدوی می شوند.

سادسا، تحقق این پیش گویی قرآن کریم است که می فرماید:

ص:167

«وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکتابِ إِلاَّ لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِه»(1)؛

و از اهلِ کتاب، کسی نیست مگر آنکه پیش از مرگ خود حتماً به او ایمان می آورد.

یعنی همه اهل کتابی که در زمان نزول عیسی وجود دارند به او ایمان می آورند.

چنان که امام باقر علیه السلام در این باره فرمود:

پیش از قیامت، (عیسی) به دنیا فرود می آید و هیچ یک از ملت یهود ومسیح نماند مگر اینکه قبل از مرگ به او ایمان آورد و آن حضرت پشت سر مهدی نماز گزارد.(2)

ص:168

ص:170

چنان که حضرت علی علیه السلام فرمودند: زمین از حجت خالی نمی باشد. پس حجت خدا مردم را می شناسد، ولی مردم او را نمی شناسند؛ همچون حضرت یوسف که مردم و برادرانش را می شناخت، ولی آنان او را نمی شناختند؛(1) در حالی که همگان از برکت و فیض وجودش بهره مند می شوند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

انتفاع مردم از حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در زمان غیبت، مانند بهره بردن انسان از آفتاب است، در زمانی که زیر ابر پنهان است.(2)

بنابراین، به اعتقاد شیعه، عدم رؤیت امام مهدی علیه السلام به معنای عدم فایده او نیست، بلکه صرف وجود او، فواید بی شمار و برکات فراوانی دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:

الارض الا باذنه و بنا ینزل الغیث و تنشر الرحمه و تخرج برکات الارض و لولا ما علی الارض منا لساخت باهلها(1)؛ ما امامان مسلمانان هستیم… به واسطه ماست که آسمان بر زمین فرود نمی آید مگر وقتی خدا بخواهد. به واسطه ما باران رحمت حق نازل و برکات زمین خارج می شود. اگر ما روی زمین نبودیم اهلش را فرو می برد.

نیز اهمیت زیادی دارد. بحث «مرجعیت دینی» شیعه در عصر غیبت امام و حجت حق، از اموری است که با اشاره امامان معصوم علیهم السلام و حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف شکل پیدا کرد تا مردم در این دوران نیز حیران و سرگردان نبوده و به گمراهی نیفتند. در نتیجه، افرادی برجسته از میان فقها و علمای شیعه به عنوان نایبان عام آن حضرت وظیفه یافتند مردم را ارشاد و راهنمایی کنند. وجود آن حضرت در امر تشکیل حکومت، شرایط حاکم و مشروعیت آن نیز، نقش کلیدی و مؤثر دارد. زیرا در عصر غیبت امام نیز احکام متعالی اسلام تعطیل نشده و باید اجرا شود. بنابراین، فقیه جامع الشرایط به عنوان «ولی فقیه» در عصر غیبت امام، تشکیل حکومت داده و احکام و حدود اسلامی را اجرا و زمینه ظهور دولت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را فراهم می کند. مردم نیز مکلفند از چنین شخصی اطاعت کرده و دستوراتش را اجرا کنند.

و علمی و سؤالات علما و مردم پاسخ داده اند و آنها را از شک و شبهه و جهل در آورده اند. بنابراین، آن حضرت در عصر غیبت نیز در انجام وظیفه خویش کوتاهی نکرده و همچنان مرجعی مطمئن در حل مشکلات علمی و مشکلات فکری جویندگان آن هستند.

درون تلاش می کنند.

وَ أَخَذُوا یَمِیناً وَ شِمَالًا ظَعْناً فِی مَسَالِک الْغَیِّ وَ تَرْکاً لِمَذَاهِبِ الرُّشْدِ فَلَا تَسْتَعْجِلُوا مَا هُوَ کائِنٌ مُرْصَدٌ وَ لَا تَسْتَبْطِئُوا مَا یَجِیءُ بِهِ الْغَدُ فَکمْ مِنْ مُسْتَعْجِلٍ بِمَا إِنْ أَدْرَکهُ وَدَّ أَنَّهُ لَمْ یُدْرِکهُ وَ مَا أَقْرَبَ الْیَوْمَ مِنْ تَبَاشِیرِ غَدٍ یَا قَوْمِ هَذَا إِبَّانُ وُرُودِ کلِّ مَوْعُودٍ وَ [دُنُوٌّ دُنُوٍّ مِنْ طَلْعَةِ مَا لَا تَعْرِفُونَ أَلَا وَ إِنَّ مَنْ أَدْرَکهَا مِنَّا یَسْرِی فِیهَا بِسِرَاجٍ مُنِیرٍ وَ یَحْذُو فِیهَا عَلَی مِثَالِ الصَّالِحِینَ لِیَحُلَّ فِیهَا رِبْقاً وَ یُعْتِقَ فِیهَا رِقّاً وَ یَصْدَعَ شَعْباً وَ یَشْعَبَ صَدْعاً فِی سُتْرَةٍ عَنِ النَّاسِ لَا یُبْصِرُ الْقَائِفُ أَثَرَهُ وَ لَوْ تَابَعَ نَظَرَهُ ثُمَّ لَیُشْحَذَنَّ فِیهَا قَوْمٌ شَحْذَ الْقَیْنِ النَّصْلَ تُجْلَی بِالتَّنْزِیلِ أَبْصَارُهُمْ وَ یُرْمَی بِالتَّفْسِیرِ فِی مَسَامِعِهِمْ وَ یُغْبَقُونَ کأْسَ الْحِکمَةِ بَعْدَ الصَّبُوح (1)؛

به راههای چپ و راست رفتند، و راه ضلالت و گمراهی پیمودند، و راه روشن هدایت را گذاشتند. پس در باره آنچه که باید باشد شتاب نکنید، و آنچه را که در آینده باید بیاید دیر مشمارید، چه بسا کسی برای رسیدن به چیزی شتاب می کند، امّا وقتی به آن رسید دوست دارد که ای کاش آن را نمی دید، و چه نزدیک است امروز ما به فردایی که سپیده آن آشکار شد. ای مردم! اینک ما در آستانه تحقّق وعده های داده شده و نزدیکی طلوع آن چیزهایی که بر شما پوشیده و ابهام آمیز است، قرار داریم. بدانید آن کس از ما (حضرت مهدی « عجل الله تعالی فرجه الشریف ») که فتنه های آینده را دریابد، با چراغی روشنگر در آن گام می نهد، و بر همان سیره و روش پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و

ص:178

امامان علیهم السّلام رفتار می کند تا گره ها را بگشاید، بردگان و ملّت های اسیر را آزاد سازد، جمعیّت های گمراه و ستمگر را پراکنده و حق جویان پراکنده را جمع آوری می کند. [حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ] سال های طولانی در پنهانی از مردم به سر می برد؛ آن چنان که اثر شناسان، اثر قدمش را نمی شناسند، گر چه در یافتن اثر و نشانه ها تلاش فراوان کنند. سپس گروهی برای درهم کوبیدن فتنه ها آماده می گردند، و چونان شمشیرها صیقل می خورند، دیده هاشان با قرآن روشنایی گیرد، و در گوش هاشان تفسیر قرآن طنین افکند، و در صبحگاهان و شامگاهان جامهای حکمت سر می کشند.

محققان، این آیین هیچ گاه از آن عقاید به طور صد در صد جدا نگردیده است. یکی از این عقاید آموزه نجات و منجی گرایی مسیح بود؛ لذا مسیحیان هم باور داشتند که عیسی علیه السلام همان منجی موعودی است که قرار است ملکوت الهی را برقرار کند و به تمام رنج ها پایان دهد. اما عیسی علیه السلام بدون این که کار شاهانه ای انجام دهد و ملکوت خدا را برپا کند، به صلیب کشیده شد و هیچ کدام از آرمان ها و آرزوهای دیرینه آنها تحقق نیافت و حالا اینان خجل و سرشکسته در مقابل هم کیشان خویش باید به اشتباه خود اعتراف می کردند، اما با قبول رستاخیز عیسی علیه السلام و اعتقاد به بازگشت مجدد او در آخرالزمان، پیروان کم تعداد این آیین، جان تازه ای گرفته و سرافرازانه حتی راسخ تر از گذشته به تبلیغ دین خود پرداختند. از این نگاه، قیام مسیح و برخاستن عیسی علیه السلام از میان مردگان، اثبات کننده حقانیت انجیل(1)و مؤید ادعاهای آنان بود و دلیلی روشن بر مشروعیت این دین نوپا محسوب می شد.(2)

فرازها به دست نمی آوریم و این سری آیات، مهمل و نامفهوم باقی می ماند. به عنوان نمونه، در انجیل لوقا آمده است:

کمرهای خود را بسته چراغ های خود را افروخته بدارید و مانند کسانی باشید که انتظار آقای خود را می کشند که چه وقت از عروسی مراجعت کند تا هر وقت که آید و در را بکوبد، بی درنگ برای او باز کنند.(1)

و یا در انجیل متی چنین آمده است:

پس آن غلام امین و دانا کیست که آقایش او را بر اهل خانه خود بگمارد تا ایشان را در وقت معین خوراک دهد خوشا به حال غلامی که چون آقایش آید، او را در چنین کار مشغول یابد.(2)

هنری تیسن می نویسد: درک صحیح رجعت مسیح، کلید کتاب مقدس است. بدون درک صحیح رجعت مسیح، نخواهیم توانست بسیاری از تعالیم و آیین های مقدس و وعده ها و نمونه های کتاب مقدس را درک نماییم؛ مثلاً این که مسیح هم پیامبر، هم کاهن و هم پادشاه است، بدون درک رجعت قابل فهم نیست.

… در آیات زیادی، مسیحیان تشویق شده اند که برای بازگشت مسیح آماده باشند و از این حقیقت تسلی پیدا کنند و ضعیفان را برای این حقیقت تقویت نمایند؛ سختی ها را تحمل کنند و اعتماد

ص:181

خود را حفظ نمایند. زیرا خداوند به زودی مراجعت خواهد کرد و برای منتظران خود برکت و اجر و پاداش خواهد آورد.(1)

نمونه هایی از این قبیل در اعتقاد مسیحیان که به بازگشت مجدد عیسی علیه السلام اشاره می کند، همچین مفهوم «پادشاه» و «پادشاهی عیسی» که انجیل آن را قویا به پادشاهی داوود منتسب می داند که قرار بود عیسی علیه السلام سلطنت ابدی داشته باشد و یا «ملکوت خدا» که وعده مؤکد پیامبران بنی اسرائیل بود، (2) با مصلوب شدن عیسی علیه السلام قابل فهم نخواهند بود، مگر به وسیله اعتقاد به آموزه بازگشت عیسی علیه السلام و باور به آن؛ در این صورت است که این فرازهای «کتاب مقدس» تبیینی درست و تفسیری قابل توجیه خواهد داشت.

گرفتن رسالت کلیساست. این رسالت عبارت است از گواهی دادن به کارهای نجات بخش خدا به وسیله عیسی علیه السلام .(1) تعمید، امری است که هنگام بازگشت عیسی علیه السلام روی خواهد داد. براین اساس، اگر اعتقاد به بازگشت عیسی علیه السلام نباشد، این آیین بی معنا خواهد بود.

2-2. عشای ربانی: در آیین عشای ربانی که اتحاد مقدس خوانده می شود، (2) مسیحیان با فرو بردن تکه ای نان که نمادی از جسم عیسی علیه السلام است در کاسه ای از شراب که نمادی از خون عیسی علیه السلام است به صورت نمادین، بدن خود و عیسی علیه السلام را در هم می آمیزند و با او متحد می شوند تا آن گاه که عیسی علیه السلام باز می گردد، آنان نیز –که در گوشت و خون با مسیح شریک شده اند- با او باز گردند. روشن است که این اسرار مسیحی تنها در این صورت قابل فهم اند که در کنار آموزه بازگشت مسیح قرار گیرند.(3)

3-2. دعا برای بازگشت عیسی علیه السلام : در میان دعاهای مسیحی که در مراسم خاص می خواندند، دعا برای تسریع در بازگشت عیسی علیه السلام جایگاه ویژه ای دارد. آنان در بخشی از دعای سال نو می خوانند:ای خداوند، قدرت خود را ظاهر ساز و بیا. بیا که با حمایت تو ما نجات می یابیم و با نجات تو از خطراتی که به واسطه گناهان مان ما را

ص:183

تهدید می کند، رهایی می یابیم.(1)

نقش را عیسی علیه السلام بر عهده دارد و پایان آن برپایی پادشاهی خداست. نهضت های هزاره گرا در شمار مهم ترین نهضت های مسیحایی اند که بر محور اعتقاد به هزاره خوش بختی شکل گرفته اند. این گروه ها بر اساس باوری که در اناجیل و عهد جدید به روشنی بر آن تأکید شده است، اعتقاد دارند مسیح، هزار سال راستی را بر زمین استوار خواهد کرد. این مفهوم کلیدی در الهیات مسیحی بیان گر یک دوره زمانی است که در آن ایمان انجیلی و کلیسا به اوج خواهد رسید و امت هایی که دعوت دیانت انجیلی را می شنوند به آن اقبال کرده و ایمان می آورند.»(1)

 براین اساس، تأثیر رستاخیز عیسی علیه السلام در پدیده های اجتماعی و نهضت های هزاره گرا کاملا روشن و واضح است. لذا بازگشت دوباره عیسی مسیح، یکی از کارکردهای منجی موعود مسیحیت قلمداد می شود.

«پس بیدار باشید، زیرا نمی دانید که در چه وقت صاحب خانه می آید، در شام یا نصف شب یا بانگ خروس یا صبح.»(1)

 این وعده آخرت شناختی، زمینه مناسبی است برای موعظه دایمی رعایت آنچه عیسی علیه السلام گفته است. مدام تأکید می شود که با بازگشت عیسی علیه السلام و اقامه «ملکوت الهی» تنها کسانی وارد این ملکوت خواهند شد که اخلاقی زیسته باشند و مطابق خواسته عیسی علیه السلام رفتار کرده باشند: «تا عدالت شما بر عدالت کاتبان و فریسیان افزون نشود، به ملکوت آسمان هرگز داخل نخواهید شد.»(2)

اوج این رهیافت آخرت شناختی در اخلاق مسیحی، در رساله های پولس تجلی کرده است. در نگرش پولس، غایت زیست اخلاقی یک مؤمن، مسیحی زیستن در عیسی علیه السلام و یکی شدن با اوست، تا هنگام بازگشت عیسی علیه السلام نیز دوباره با او باز گردد.(3)

بازگشت عیسی عامل مؤثری برای تذکیه وانگیزه ای قوی جهت خودسازی به شمار می رود. یوحنا می گوید:

ای حبیبان! الان فرزندان خدا هستیم و هنوز ظاهر نشده است آنچه خواهیم بود؛ لکن می دانیم که چون او ظاهر شود، مانند او خواهیم بود. زیرا او را چنان که هست،

ص:186

خواهیم دید و هر کس این امید را بر وی دارد، خود را پاک می سازد؛ چنان که او پاک است.(1)

هنری تیسین، اعتقاد به ظهور مجدد مسیح را سرچشمه بسیاری از باورها و اعمال می داند و می نویسد: قبول این عقیده باعث می شود که ما خودمان را پاک کنیم(2)و مواظب و پایدار باشیم.(3) این عقیده، لغزش خوردگان را به بازگشت تشویق می کند(4) و باعث هشدار بی دینان می گردد(5)و در مشکلات و ناراحتی ها، باعث پایداری واستقامت می شود.(6)

روشن است که این اعتقاد، انگیزه مسیحیت رسول مان بود؛ کسانی که شنیده بودند مسیح گفته است که باز می گردد، ممکن نبود فریب دنیا را بخورند. آنها در انتظار بازگشت او بودند و با همین اعتقاد زندگی می کردند.(7)

متبارک باد خدا و پدر خداوند ما، عیسی مسیح که به حسب رحمت عظیم خود، ما را به وساطت برخاستن عیسی مسیح از مردگان، از نو تولید نمود برای امید زنده.(1)

جان بایر ناس در کتاب «تاریخ جامع ادیان» به اثر بخشی باورداشت به رجعت حضرت عیسی پرداخته و ایجاد روح امید در میان مسیحیان و استمرار حرکت در جهت تبلیغ بیش از پیش مسیحیت، خصوصا مسیحیان اولیه را مورد دقت نظر قرار داده و می نویسد: بحث رستاخیز عیسی علیه السلام و بازگشت دوباره او برای برقراری ملکوت الهی، جان تازه ای به مسیحیان اولیه بخشید و آنها را آماده تر و پرانرژی تر از همیشه برای تبلیغ دین مسیح، دور هم جمع کرد و نور امید را در دل های مأیوس آنها برافروخته کرد. با مروری بر تاریخ مسیحیان اولیه و مطالعه سرگذشت سخت و رنج آور آنها و استقامت و پایداری آنها در مقابل فشارها و احضار در برابر سنهدرین (شورای مشایخ یهود) و مقایسه این احوال با انکار عیسی علیه السلام هنگام دستگیری پی می بریم که ایمان و اعتقاد به رستاخیز عیسی علیه السلام چقدر در استقامت اینان مؤثر بوده است. چرا که نزد مسیحیان صدر اول، قیام مسیح، اثبات حقانیت انجیل بود و هبوط روح القدس به آنها اطمینان و قوت قلب بخشیده و امید فراوانی را ایجاد کرد. از این رو با کمال شجاعت به وعظ و تبلیغ دین مسیحیت پرداختند.(2)

ص:188

چگونه با بچه ای که در گهواره است، تکلم کنیم؟ عیسی (در گهواره) گفت: من بنده خدایی هستم که به من کتاب داده و مرا نبی قرار داده است.

همچنین درسوره مائده، آیه 110 از زنده کردن مرده به امر خدا خبر می دهد:

«إِذْ قالَ اللَّهُ یا عیسَی ابْنَ مَرْیَمَ اذْکرْ نِعْمَتی عَلَیْک…. إِذْتُخْرِجُ الْمَوْتی بِإِذْنی»؛

به یاد آور آن زمانی که خدا فرمود: ای عیسی بن مریم، یاد کن نعمتم را بر خودت… که به اذن من مردگان را از قبر بیرون می آوردی.

2. اگر چه وجود هر دو منجی دارای خیر و برکت فراوان می باشد، اما نا آگاهی برخی از پیروان آنها و شیطنت گروهی معاند، سبب ایجاد برخی انحرافات و فرقه گرایی ها در هر دو آیین شده است. البته این را نباید از کارکرد های منجی به حساب آورد. چرا که حضرت عیسی علیه السلام و حضرت مهدی علیه السلام خود چنین انحرافاتی را منتشر نکرده و حتی به پیروان خویش هشدار می دهند که گول شیاطین و مدعیان دروغین را نخورند. به عنوان نمونه، حضرت عیسی علیه السلام به پیروان خویش خطاب کرده، می گوید:

زنهار کسی شما را گمراه نکند، ازآن رو که بسا به نام من آمده، خواهند گفت که من مسیح هستم و بسیاری را گمراه

ص:190

خواهند کرد.(1)

و یا

آن گاه اگر کسی به شما گوید: اینک مسیح در این جا یا در آن جاست باور مکنید. زیرا که مسیحیان کاذب و انبیاء کذبة ظاهر شده، علامات و معجزات عظیمه چنان خواهند نمود که اگر ممکن بودی برگزیدگان را نیز گمراه کردندی.(2)

همچنین حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در آخرین توقیع شریف به علی بن محمد سمری تصریح می کند: «… و سیأتی الی شیعتی من یدعی المشاهدة. الا فمن ادعی المشاهدة... و هو کذاب مفتر»؛(3) یعنی عده ای سراغ شیعیان من خواهند آمد و ادعای مشاهده مرا خواهند کرد، ولی آگاه باشید که هر کسی ادعای مشاهده کرد… دروغگو بوده و نسبت دروغ داده است. لذا نباید این چنین انحرافاتی را به حساب این دو منجی گذاشت.

3. حفظ دین و مذهب از کارکردهای هر دو منجی است، ولی این بدان معنا نیست که هیچ گونه انحرافی در آن دین پیش نیاید. چرا که وقتی پیشوای یک دین در بین قوم خود نباشد، طبیعی است که تعالیم آن دین دچار انحراف و دست خوش تحریفاتی بشود و اعوجاج

ص:191

و کژی در آن راه یابد. اما وجود و اعتقاد به رستاخیز و قیام این دو منجی، مانع از آن است که دین به طور کلی نابود شده وخطوط کلی و اصول اساسی آن به بوته فراموشی سپرده شود.

مصیبت های گوناگون طبیعی و غیر طبیعی از قبیل؛ سیل و زلزله و جنگ و خونریزی و غیر آن. زمانی که چهره عالم ازاین ظلم ها و جفاکاری ها سیاه و کدر شد و مظلومان و ستمدیدگان هیچ مأوا و پناهگاهی جز درگاه الهی نداشتند و مردم برای پذیرش حکومت الهی و قوانین و اصول آن آمادگی کامل داشته باشند و او را از صمیم دل بخواهند، هنگامه ظهور فرا می رسد. دراین زمان، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به صورت ناشناس در مدینه سکونت دارد.

 چنان که امام صادق علیه السلام می فرماید:

لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ غَیْبَةٍ وَ لَا بُدَّ لَهُ فِی غَیْبَتِهِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَیْبَةُ وَ مَا بِثَلَاثِینَ مِنْ وَحْشَة(1)؛ صاحب این امر را غیبتی است و در آن غیبت، عزلتی، بهترین منزلگاه وی مدینه است و با وجود سی نفر اضطراب و وحشتی نخواهد بود.

و یا

لِلْقَائِمِ غَیْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا قَصِیرَةٌ وَ الْأُخْرَی طَوِیلَةٌ الْغَیْبَةُ الْأُولَی لَا یَعْلَمُ بِمَکانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ شِیعَتِهِ وَ الْأُخْرَی لَا یَعْلَمُ بِمَکانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِیه(2)؛

حضرت قائم دارای دو غیبت خواهد بود. یکی کوتاه و دیگری طولانی. در غیبت اولی جز شیعیان مخصوص از

ص:195

جای آن حضرت خبر ندارند، و در غیبت دیگر جز دوستان مخصوص (خادمان) از جای او خبر ندارند.

سفیانی به مدینه حمله می کند و بسیاری از بنی هاشم را از دم تیغ می گذراند. حضرت مهدی ازمدینه خارج و به سوی مکه رهسپار می گردد.

امام باقر علیه السلام می فرماید:

...یَبْعَثُ بَعْثاً إِلَی الْمَدِینَةِ فَیَقْتُلُ بِهَا رَجُلًا وَ یَهْرُبُ الْمَهْدِیُّ وَ الْمَنْصُورُ مِنْهَا وَ یُؤْخَذُ آلُ مُحَمَّدٍ صَغِیرُهُمْ وَ کبِیرُهُمْ لَا یُتْرَک مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلَّا حُبِسَ وَ یَخْرُجُ الْجَیْشُ فِی طَلَبِ الرَّجُلَیْنِ وَ یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ مِنْهَا عَلَی سُنَّةِ مُوسَی خائِفاً یَتَرَقَّبُ حَتَّی یَقْدَمَ مَکة...(1)؛

…سپس سفیانی لشکر دیگری به مدینه می فرستد، مردی در آنجا کشته می شود و مهدی و منصور فرار می کنند، سفیانی هم بزرگ و کوچک سادات و ذریه پیغمبر را گرفته و حبس می کند. آنگاه لشکری برای پیدا کردن مهدی و منصور از مدینه بیرون می رود مهدی همچون موسی بن عمران (که هراسان از مصر خارج شد) هراسان و نگران از مدینه بیرون می رود، و بدین گونه وارد مکه می شود… .

همینطور پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «یخرج المهدی من المدینه الی مکه»؛(2) مهدی از مدینه به سوی مکه خارج می شود.

ص:196

روایات می گوید که حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف هنگام خروج از مدینه میراث رسول الله را با خود به همراه می برد. دراین باره مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام بیان می کند:

سوگند به خدا ای مفضل! گویا اکنون می بینم او را (حضرت مهدی) که وارد مکه می شود در حالی که عمامه ای زرد فام بر سر نهاده و کفش مخصوص پیامبر را پوشیده و چوبدستی او را در دست گرفته وچندین بزغاله لاغر پیشاپیش خود می برد تا به خانه خدا برسد، اما هیچکس او را در آن جا نمی شناسد.(1)

سپس «سفیانی» برای مقاتله با او لشکر عظیمی را از مدینه به سوی مکه گسیل می دارد که این لشکر در سرزمین «بیداء» که بین مکه و مدینه واقع شده است، در زمین فرو رفته و هلاک می شوند.(2)

روایات بیان می کنند که در هنگامه ظهور، ندایی آسمانی، ظهور آن منجی موعود را به جهانیان بشارت می دهد(3) وخبر ظهور امام عجل الله تعالی فرجه الشریف همه جا پخش خواهد شد. به تعبیر روایات، آن حضرت

ص:197

همچون«شهاب ثاقب(1)» به فرمان خدا پدیدار می شود و زمین را از لوث بیدادگران پاک می کند.

امیرالمومنین علیه السلام می فرماید:

کشته شدن بیگناهی در سرزمین حرم توسط قومی از قریش. سوگند به خدایی که دانه را می شکافد و جان ها را می آفریند بعد از این حادثه به جز پانزده شب حکومتی برای آنان باقی نمی ماند.(1)

 بعد از شهادت نفس زکیه دیگر خداوند مهلت نمی دهد و قیام حضرت مهدی آغاز می شود.

امام باقر علیه السلام ضمن حدیثی، بعد از بیان پاره ای علائم و نشانه ها می فرماید:

…در این هنگام است که قائم ما خروج کند و چون ظهورکند، به خانه کعبه تکیه زند و 313 مرد به گرد او اجتماع کنند و اولین سخن او این آیه قرآن است: «بقیهُ اللهِ خَیرٌ لَکم إن کنتُم مؤمنین». سپس می گوید: «منم بقیة الله در زمین و منم خلیفه خداوند و حجت او بر شما….(2)

ص:199

در هنگامه قیام، خطبه ای می خواند و در آن به مواضع خویش اشاره کرده و موارد فراموش شده را به مردم یادآور می شود.

 امام باقر علیه السلام در این باره می فرماید:

سپس مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در «مکه» هنگام «عشاء» ظاهر می شود، در حالی که پرچم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و پیراهن و شمشیر آن حضرت همراه اوست و علامت ها و نشانه هایی نیز با او می باشد. سپس هنگامی که نماز عشاء را به جای آورد، با صدای بلند فریاد زند:

ای مردم! من خدا را به شما متذکر می شوم و جایگاه شما را در پیشگاه او یادآوری می کنم؛ او حجت خود را بر شما تمام کرد و انبیا را فرستاد و کتاب (قرآن) را نازل کرد و شما را امرکرد که هرگز به او شرک نورزید و از او و

ص:200

رسولش صلی الله علیه و آله و سلم اطاعت کنید و آن چه را که قرآن آورده و احیا نموده است، زنده نگاه دارید و هرچه را که قرآن میرانده، آن را بمیرانید و یار و مددکار هدایت باشید و تقوا پیشه کنید که نابودی دنیا و زوال آن نزدیک شده و اعلام جدایی و وداع کرده است و من شما را به سوی خدا و رسولش صلی الله علیه و آله و سلم و عمل به کتاب خدا، میراندن باطل و نابود کردن آن و احیاء سنت و روش پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دعوت می کنم.(1)

امام مهدی علیه السلام بعد از آن که یارانش به ده هزار نفر رسید با سپاه خود از مکه به سوی مدینه حرکت خواهد کرد(2) و از آن جا به سوی

ص:201

کوفه و نجف رهسپار شده و در کوفه مستقر می شود.(1)در این هنگام حضرت عیسی علیه السلام نازل شده و در نماز به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اقتدا می کند و به عنوان وزیر، آن حضرت را یاری خواهد کرد.(2)

جانانه و جنگ و جهاد، دولت کریمه مهدوی استقرار پیدا خواهد کرد. اگر چه حضرت برای انجام مأموریت الهی خویش از امدادهای غیبی و نصرت الهی بهره مند است، اما از امکانات مادی و طبیعی نیز استفاده کرده و نیروهای تحت امرش را به آلات و وسایل جنگی و سلاح های روز مجهز می کند. امام صادق علیه السلام فرمود: «یُؤَیِّدُهُ بِثَلَاثَةِ أَجْنَادٍ بِالْمَلَائِکةِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الرُّعْب»؛(1) حضرت قائم را سه لشکر یاری می دهد: فرشتگان، مؤمنان و رعب (افتادن ترس در دل دشمنان).

در روایت ابن حجاج آمده است که امام صادق علیه السلام فرمودند:

 وقتی قائم ما عجل الله تعالی فرجه الشریف قیام می کند به سرزمینی نزدیک کوفه به نام «رحبة» می آید و به نقطه ای اشاره کرده می فرمایند: این محل را حفر کنید. چون آن زمین را حفر می کنند، سلاح های بسیاری در آنجا می بینید که بیرون آورده و حضرت، لشکری با دوازده هزار نیرو را با آن سلاح ها مسلح و مجهز کرده به سوی دشمن می فرستند.(2)

ص:203

آن حضرت در سرتاسر زمین برای نابودی دشمنان دین نیرو می فرستد تا کل کره خاکی مطیع امر الهی شده، در برابر دستورات دین و ولی خدا گردن نهند و در نهایت، تمام بلاد به دست او فتح شده و دین اسلام تنها دین باقی مانده خواهد بود.

امام باقر علیه السلام فرمودند:

حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف لشکریان خود را برای گرفتن بیعت به سراسر جهان می فرستد و ستم و ستمگر را نابود می کند و شهرهای گشوده شده برای او تثبیت می گردد.(1)

2-3. یاران و سپاهیان: در برخی روایات از افرادی خاص نام برده شده که به نظر می رسد از فرماندهان سپاه حضرت مهدی علیه السلام باشند، همچون: حضرت عیسی علیه السلام وگاهی از جمع 313 نفر(2) و گاهی نیز از جمع چهار هزار و ده هزار نفری(3) سخن گفته می شود که جزء

ص:204

لشکریان و سربازان آن حضرت می باشند. هرکدام از این افراد دارای ویژگی های خاص و برجسته ای می باشند که برای تحقق وعده الهی در رکاب آن حضرت نبرد می کنند.

در برخی روایات آمده است که یاران آن حضرت از مکانهای مختلف گرد هم می آیند که به عنوان نمونه حدیث زیر نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

إِذَا کانَ عِنْدَ خُرُوجِ الْقَائِمِ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَیُّهَا النَّاسُ قُطِعَ عَنْکمْ مُدَّةُ الْجَبَّارِینَ وَ وَلِیَ الْأَمْرَ خَیْرُ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ فَالْحَقُوا بِمَکةَ فَیَخْرُجُ النُّجَبَاءُ مِنْ مِصْرَ وَ الْأَبْدَالُ مِنَ الشَّامِ وَ عَصَائِبُ الْعِرَاقِ رُهْبَانٌ بِاللَّیْلِ لُیُوثٌ بِالنَّهَارِ کأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِیدِ فَیُبَایِعُونَهُ بَیْنَ الرُّکنِ وَ الْمَقَام(1)؛

در موقع آمدن قائم گوینده ای از آسمان بانگ میزند: ای مردم! زمان حکومت جباران به پایان رسید، ولیّ امر بهترین امت محمد صلّی اللَّه علیه و آله قیام کرده است، در مکه بوی ملحق شوید: آنگاه نجباء از مصر و ابدال از شام و دستجات عراق که شبها را بعبادت مشغول و روزها همچون شیر می باشند و دلهاشان مانند پاره های آهن است بیایند و در بین رکن و مقام با وی بیعت کنند.

ص:205

3-3. حکومت: دراین باره حضرت صادق علیه السلام می فرمایند:

دَارُ مُلْکهِ الْکوفَةُ وَ مَجْلِسُ حُکمِهِ جَامِعُهَا وَ بَیْتُ مَالِهِ وَ مَقْسَمُ غَنَائِمِ الْمُسْلِمِینَ مَسْجِدُ السَّهْلَةِ… »؛

مرکز سلطنت او کوفه و مرکز قضاوت او مسجد اعظم کوفه است. مرکز بیت المال و محل تقسیم غنایم جنگی مسلمانان، مسجد سهله است. و در نجف و کوفه ساکن می شود، سپس سپاهیان خود را از آن جا به سراسر [دنیا] می فرستد تا به دفع عمال دجال بپردازد. پس زمین را از عدل و داد آکنده می سازد.(1)

4-3. مدت حکومت حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف و چگونگی پایان آن: مدت حکومت حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف و مدت زمامداری آن حضرت، در روایات با اختلاف ذکر شده است. در برخی روایات سیصدونه سال و در برخی دیگر هفتاد سال، برخی نوزده سال و برخی هفت سال ذکر شده است. اما روایت هفتاد سال را ممکن است با روایت هفت سال به این طریق جمع کرد که هر سال آن به مقدار ده سال می باشد که در نتیجه همان هفتاد سال می شود. علامه مجلسی اختلاف بین این روایات را این چنین توجیه می کند:

 برخی روایات بر تمام حکومت دلالت دارد و برخی بر مدت ثبات و استقرار حکومت. بعضی بر طبق سالها وروزهایی است که ما با آنها آشنا هستیم و بعضی احادیث دیگر بر طبق سالها و روزهای روزگار

ص:206

آن حضرت است که طولانی می باشد و خداوند به حقیقت مطلب آگاه است.(1) و یا ممکن است این تفاوت اشاره به مراحل و دورانهای حکومت آن حضرت باشد. مثلا آغاز شکل گرفتن و پیاده شدن حکومت پنج یا هفت سال و دوران تکامل آن چهل سال و دوران نهایی اش بیش از سیصد سال باشد.(2)

در این جا به ذکر چند روایت می پردازیم:

1. ابوجارود از حضرت ابوجعفر، امام باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود:

 یَمْلِک الْقَائِمُ ثَلَاثَمِائَةِ سَنَةٍ وَ یَزْدَادُ تِسْعاً کمَا لَبِثَ أَهْلُ الْکهْفِ فِی کهْفِهِم..؛

همانا دوران حکومت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف سیصد و نه سال خواهد بود. به همان مقدار که اصحاب کهف در غار ماندند.(3)

2. ابن ابی یعفور از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «یَمْلِک الْقَائِمُ علیه السلام تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ أَشْهُرا»؛ «حکومت قائم، نوزده سال و چند ماه خواهد بود.»(4)

3. قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کمْ یَمْلِک الْقَائِمُ؟ قَالَ: اسَبْعَ سِنِینَ یَکونُ سَبْعِینَ سَنَةً مِنْ سِنِینکمْ هَذِه»؛ «از امام صادق پرسیدم که حضرت قائم علیه السلام چند سال حکومت می کند؟ فرمود: حکومت حضرت، هفت سال است که

ص:207

هر سالی به مقدار ده سال از سال های شما می باشد. پس سالیان حکومت آن حضرت به اندازه هفتاد سال شما خواهد بود.(1)

 5_3. ساختار حکومت: نویسنده کتاب «آینده جهان»(2)با توجه به روایات و احادیث، ساختار نظام سیاسی حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را چنین به تصویر می کشد:

1-5-3. نهاد امامت (رهبری و خلافت): حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف پس از فتح جهان و تسلط بر آن، خود امامت و رهبری را به عهده می گیرد و ریاست عالی و مدیریت کامل بر جهان را در دست دارد. سیاست گذاریها، برنامه ریزیها و تصمیم گیری ها زیر نظر او صورت می گیرد و مسولیت ها و وظایف با دستور او مشخص و تقسیم می شود. از جمله این برنامه های اساسی تشکیل حکومت فراگیر جهانی و اداره اجتماعات از یک نقطه و با یک سیاست و برنامه است. «و تشرق الارض بنوره و یبلغ سلطانه المشرق و المغرب.»(3)

آن حضرت با اقتدار و نفوذ تمام جهان را اداره و همه کشورها را تحت سلطه خود خواهد داشت و عزل و نصب حاکمان و زمامداران_ به اذن خدا_ در دست اوست: «… آنها را فرمانروایان کشورهای جهان می گرداند.»(4)

ص:208

2-5-3. نهاد وزارت (وزیر و مشاور امام): مدیریت، در سطح جهانی، کاری بس دشوار است و احادیث از افرادی نام می برد که به عنوان وزیر و همکار، امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را یاری می کنند. در صدر این افراد، حضرت عیسی بن مریم علیه السلام است که در روایات با عناوینی چون وزیر، جانشین، مشاور، فرمانده سپاه و مسئول در حکومت یاد شده است.

در روایتی از پیامبر اسلام نقل شده است:

مهدی متوجه می شود که عیسی در قدس در نزدیکی مناره بیضاء فرود آمده است؛ در حالی که دستهای خود را بر بالهای دو فرشته نهاده آب از موهایش فرو می چکد. پس مهدی می گوید: جلو بایست و با مردم نماز بخوان. عیسی می گوید: نماز برای تو اقامه شده است. پس عیسی پشت سر او نماز می خواند و با او بیعت می کند و می گوید: من به عنوان وزیر و معاون برانگیخته شده ام و نه به عنوان امیر و امام.(1)

همچنین از افرادی دیگر نیز به عنوان وزیران حکومت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نام برده شده است؛ چنانکه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:

وزیران مهدی همه عجم (غیر عربی) هستند و در میان آنان حتی یک نفر هم عرب نیست؛ ولی به عربی سخن می گویند

ص:209

و آنان خالصترین و برترین وزیران هستند.(1)

3-5-3. نهاد امارت و ولایت: این نهاد مهم ترین و اساسی ترین رکن حکومتی دولت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است.صاحبان امارت و ولایت، حاکمان و روسای سراسر زمین و کارگزاران نظام جدید جهانی هستند که مستقیماً از سوی امام زمان به این مقام مهم نصب شده و مدیریت و اداره جهان را در دست دارند.

مهدی یارانش را در همه شهرها پراکنده می سازد و به آنان دستور می دهد که عدل و احسان را شیوه خود سازند و آنها را فرمانروایان کشورهای جهان گرداند و به آنان فرمان می دهد که شهرها را آباد سازند.(2)

امیرالمومنین علیه السلام می فرماید:

یبعث الی امرائه بسائر الامصار بالعدل بین الناس(3)؛ مهدی امیران و کارگزاران خود را به شهرها می فرستد و دستور می دهد که عدالت را در میان مردم پیاده کنند.

 به نظر می رسد والیان از میان همان 313 نفر اصحاب خاص انتخاب شوند که دارای برخی ویژگی ها هستند، از جمله:

1. آنان از اقصا نقاط عالم جمع شده و نخستین بیعت کنندگان با

ص:210

امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف هستند؛

2. آنان مدافعان مخصوص و حافظان ویژه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشند؛

3. آنان پرچم داران و حاکمان روی زمین اند؛

4. آنان ارکان و پایه های خلل ناپذیر و پشتیبان محکم حکومت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف هستند؛

5. آنان به دلیل اینکه دست خدا بالای سر آنان است، همیشه پیروز و ثابت قدم اند؛

6. آنان به قدرت ایمان کامل، ممتازند و شک و تردید در باور آنها راه ندارد.(1)

4-5-3. نهاد کارگزار و اجرا: کارگزار، همان مجری قانون و مأمور و نماینده دولت و حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است که امور محوله را انجام می دهد. اینان به عناوین مختلف در روایات ذکر شده اند؛ عناوینی همچون:

فقها و حاکمان شرع: امام صادق علیه السلام فرمودند:

… گروهی هستند که همراه قائم خارج می شوند و آنان فرماندهان، قاضیان، حاکمان شرع و فقیهان دین هستند که خداوند با دست قدرت خود بر شکم و پشت آنها می کشد؛ دیگر هیچ حکمی بر آنها دشوار نمی ماند.(2)

ص:211

خُزان (خزانه داران): امام باقر علیه السلام فرمودند:

هر گاه صاحب این امر [خروج کند] هر آینه به هر مردی از شما قوت چهل مرد داده شود و دل های شما مانند پاره های آهن می شود. به نوعی که اگر آنها را به کوهها بزنند هر آینه شکافته شود… شما در آن وقت حکام روی زمین و خزانه داران آن خواهید بود.(1)

 اخیار: امام باقر علیه السلام فرمودند:

سیصد و اندی در میان رکن و مقام با قائم بیعت می کنند… اخیار از عراق در میان آنها هستند، برپا می دارندآنچه را که خداوند می خواهد برپا داشته شود.(2)

5-5-3. نهاد قضاوت: قضاوت از اموری است که خود حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف آن را بر عهده خواهد داشت. امام صادق علیه السلام می فرماید:

یَأْمُرُ مُنَادِیاً فَیُنَادِی هَذَا الْمَهْدِیُّ یَقْضِی بِقَضَاءِ دَاوُدَ وَ سُلَیْمَانَ لَایَسْأَلُ عَلَی ذَلِک بَیِّنَة(3)؛

منادی ندا در می دهد: این مهدی است که چون داود و سلیمان قضاوت می کند و در قضاوت کردن احتیاجی به

ص:212

دلیل و شاهد ندارد.

و نیز آمده است:

 تَقُولُ هَذَا الْمَهْدِیُّ یَحْکمُ بِحُکمِ دَاوُدَ وَ لَا یُرِیدُ بَیِّنَة(1)؛

ندا می گوید: این مهدی است همچون داود حکم می کند و به بینه و شاهد نیازی ندارد.

حضرت عیسی علیه السلام نیز از قضات دولت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشد. پیامبر فرمود:

و یکون عیسی بن مریم فی امتی حکما مقسطا... ترفع الاشجان و التباغض»(2)؛

عیسی بن مریم بین امت من داور (قاضی) دادگری خواهد بود. کینه و عداوت را از میان مردم بردارد.

و نیزآمده است:

«ینزل فیکم ابن مریم حکما عادلا...»(3)

به علاوه عده ای از زبدگان و دانشمندان فاضل نیز امر قضاوت را در دست خواهند داشت و در این راه از عنایات و امدادهای غیبی خداوند نیز بهره مند خواهند بود.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

ولکن این عده ای که به همراه قائم علیه السلام خروج

ص:213

می کنندفرماندهان، فقهاء و قاضیان هستند که خداوند با دست قدرت خویش به شکم و پشت آنها می کشد و دیگر هیچ حکمی بر آنها دشوار نمی نماید.(1)

6-3. رجعت، اهداف و فلسفه آن: رجعت از معتقدات و باورهای ضروری شیعه می باشد که روایات متعدد در باورداشت و تحقق آن در آخر الزمان به دست ما رسیده است. چنانکه در باره رجعت نظر حضرت رضا علیه السلام پرسیدند:

فَمَا تَقُولُ فِی الرَّجْعَةِ؟ فَقَالَ الرِّضَا علیه السلام إِنَّهَا الْحَقُّ وَ قَدْ کانَتْ فِی الْأُمَمِ السَّالِفَةِ وَ نَطَقَ بِهَا الْقُرْآنُ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم یَکونُ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ کلُّ مَا کانَ فِی الْأُمَمِ السَّالِفَةِ حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ وَ الْقُذَّةِ بِالْقُذَّة(2)؛

چه می گوئی در رجعت؟ امام رضا علیه السلام فرمود که رجعت حق است چه آن در امتهای سابقه بوده است و قرآن از آن سخن گفته است و پیامبر فرمود که هر چه در امتهای سابق بوده در این امت هم خواهد بود مطابق نعل بنعل و پر تیر به پر تیر.

اما فلسفه و هدف از رجعت(3) عبارتند از:

اول: تحقق وعده حاکمیت مومنان بر زمین: امام صادق علیه السلام در ذیل آیه

ص:214

سوره نور(1) می فرماید:

آیا نمی دانی که بیشتر انبیا در دنیا یاری نشده، بلکه همه به شهادت رسیده اند و امامان هم پس از آنها به شهادت رسیده و یاری نشده اند، پس این نصرت وعده داده شده در زمان رجعت محقق خواهد شد.(2)

دوم: اظهار قدرت و عظمت الهی: امام صادق علیه السلام در ذیل آیه «ذکرهم بایام الله»(3) می فرماید:

قَالَ أَیَّامُ اللَّهِ ثَلَاثَةٌ یَوْمُ الْقَائِمِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ یَوْمُ الْمَوْتِ وَ یَوْمُ الْقِیَامَة(4)؛

روزهای خدا سه روز است: روز قیام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و روز رجعت و روز قیامت.

ایام الله در مقام ایام العرب است که وقایع با عظمت و مهم را جز ایام العرب به یاد و خاطر می سپردند. لذا در روایت هم به مناسبت اهمیت روز رجعت به عنوان ایام الله از آن یاد شده است.

ص:215

سوم: شادمانی و تشفی دل مومنان: امام صادق علیه السلام می فرماید:

فی الرجعه سیردهم فیقتلهم و یشفی صدور المومنین منهم(1)؛

در رجعت، آنان را بر می گرداند، پس می کُشد آنها را تا دلهای مومنان را شفا دهد.

چهارم: عذاب و ذلت کافران: امام صادق علیه السلام فرمودند:

إِنَّ أَوَّلَ مَنْ یَکرُّ إِلَی الدُّنْیَا الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام وَ أَصْحَابُهُ وَ یَزِیدُ بْنُ مُعَاوِیَةَ وَ أَصْحَابُهُ فَیَقْتُلُهُمْ حَذْوَ الْقُذَّةِ بِالْقُذَّة(2)؛ اولین رجعت کننده امام حسین علیه السلام و یارانش و یزید و یارانش می باشند تا آنها انتقام بگیرند، همان گونه که آن حضرت و یارانش را به شهادت رسانده بودند.

و نیز:

اذا قام قائمنا رد الله کل موذ للمومنین فی زمانه فی الصوره التی کانوا علیها و فیها بین اظهرهم لینتصف منهم المومنون(3)؛

وقتی قائم ما قیام کند، خداوند هر آزار دهنده به مومنان را به همان صورتی که در زمان حیات خود بوده و میان مردم حضور داشته است به دنیا باز می گرداند تا مومنان حق خود را از آنها باز گیرند.

این روایت نشان می دهد که بازگشت و رجعت مختص یک گروه خاص و ویژه نبوده بلکه هر مظلومی که ستم دیده باشد از هر قوم و

ص:216

قبیله ای را شامل می شود.

پنجم: ارتقای کمال نفس: از آنجایی که در محیط قبل از ظهور زمینه برای تعالی و کمال نهایی انسانها نبوده است، لذا در عصر مابعد از ظهور این زمینه و بستر مهیا می شود تا هر صاحب نفس مستعدی به نهایت درجه کمال و ترقی خود برسد.

در بازگشت و ظهور اولیه عیسی علیه السلام کلیسا (جمعیت مؤمنان) ربوده می شود. نکته قابل ذکر این که، این رجعت در زمین اتفاق نمی افتد، بلکه ملاقات در آسمان صورت می گیرد:

زیرا خود خداوند با صدا و با آواز رئیس فرشتگان و با صور خدا از آسمان نازل خواهد شد و مردگان در مسیح اول خواهند برخاست. آن گاه ما که زنده و باقی باشیم، با ایشان در ابرها ربوده خواهیم شد تا خداوند را در هوا استقبال کنیم.(1)

اما وطن ما در آسمان است که از آن جا نجات دهنده، یعنی عیسی مسیح خداوند را انتظار می کشیم که شکل جسم ذلیل ما را تبدیل خواهد نمود تا به صورت جسم مجید او مصور شود.(2)

هدف از این ملاقات درآسمان، دادرسی مومنان و دادن پاداش به آنان و حساب پس دادن در استفاده از استعدادها و اموال و فرصتهایی است که به آنها داده شده بود.

هدف مهم دیگر، آماده کردن اوضاع و از میان بردن موانع ظهور است. موانع ظهور ممکن است دولتهای بشری یا شیطان باشند که از آن با عنوان بی دین، دجال، ضد مسیح و قانون شکن یاد شده است.(3)

2. دوران مصیبت عظیم: مسیحیت معتقد است که بین بازگشت اول

ص:218

و دوم مسیح علیه السلام دورانی بسیار سخت و پر از مصیبت خواهد بود. محنتی عظیم که از ابتدای خلقت تاکنون چنین مصیبتی نبوده است و اگر ادامه یابد، بشری باقی نخواهد ماند؛(1) آفتاب، تاریک و ماه، بی نور گردد و ستارگان فروریزند.(2)

هنری تیسن با استفاده از آموزه های کتاب مقدس، این دوران را چنین ترسیم می کند:

وقتی کلیسا ربوده شود، دیگر نمک و نور در جهان نخواهد بود. مدت کوتاهی پس از ربوده شدن کلیسا، تا زمانی که مردم به سوی خداوند بازگشت نکرده اند، بر روی زمین هیچ موجود نجات یافته ای وجود نخواهد داشت. روح القدس، خدمت بازدارنده خود را از جهان خواهد برداشت. در آن زمان، فساد و ظلمت به سرعت زیاد خواهد شد. گناه همه جا را فراخواهد گرفت و مرد بی دین ظهور خواهد کرد. شیطان و فرشتگانش بر روی زمین قدرت زیادی خواهند داشت، ولی آمدن مسیح، مانعی را که در راه اشاعه بی دینی و برنامه های آخرالزمان وجود داشت، از میان خواهد برد.(3)

آمدن شخص شریر یا فرزند هلاکت، یکی دیگر از مصیبت هایی است که در این دوران اتفاق خواهد افتاد؛ «زنهار! کسی به هیچ وجه

ص:219

شما را نفریبد. زیرا که تا آن ارتداد، اول واقع نشود و آن مرد شریر، یعنی فرزند هلاکت ظاهر نگردد، آن روز نخواهد آمد.»(1)

3. بازگشت مجدد و سلطنت هزار ساله: برابر آموزه های «کتاب مقدس» هنگامی که سال های مصیبت بی سابقه به پایان خود نزدیک شود، روح هایی از دهان اژدها و از دهان وحش و از دهان نبی کاذب بیرون می آیند و بر پادشاهان ربع مسکون زمین خروج می کنند تا ایشان را برای جنگ عظیم فراهم آورند.(2) آنان جمع می شوند تا «اورشلیم» را تصرف کنند و یهودیان و فلسطین را به اسارت درآورند.(3) ولی وقتی به پیروزی نزدیک شده اند، مسیح با لشکریان خود از آسمان نزول خواهد کرد و در جنگ نهایی، پس از غلبه بر آنان، پیشوایانشان، گرفتار و به دریاچه آتش افکنده خواهند شد.(4) سپاهیان آنان نیز با شمشیری که از دهان مسیح خارج می شود، کشته خواهند شد و راه برای استقرار حکومت مسیح هموار خواهد گردید.(5) این دوره، هزارسال با فرمانروایی مسیح به طول می انجامد(6) و عدل و انصاف کامل در جهان برپا خواهد گشت.(7) شیطان و روح های شریر بسته می شوند

ص:220

و به مدت هزار سال در «هاویه» افکنده خواهند شد.(1)

با برداشته شدن مهر پنجم، شهیدانی را که در راه ایمان خود جان باخته اند، آشکار می سازد؛ آنان که زیر قربانگاه دفن شده اند و برای آن که خود را کفاره گناه دیگران سازند جان باخته اند.

در رویای یوحنا شهدا فریاد سر داده محاکمه و انتقام کسانی را که مسبب مرگ آنان بوده اند خواستار می شوند.

در آخرین قصاص از مرگ شهدایی که در راه ایمان خو د جان باخته اند انتقام گرفته می شود.(1)

چهارم: حکومت این افراد رجعت کننده همراه عیسی در حکومت هزار ساله: آن وقت چند تخت دیدم که کسانی روی آنها نشسته بودند. آنها اختیار و قدرت دادرسی داشتند. در ضمن جانهای کسانی را دیدم که به سبب شناساندن عیسی به مردم و همچنین رساندن کلام خدا به آنها سرشان بریده شده بود. باز جانهای کسانی را دیدم که آن جاندار خبیث و مجسمه اش را نپرستیده بودند و علامتش را روی پیشانی و دستهای شان نداشتند. اینها زندگی را از نو آغاز کردند و با مسیح هزار سال سلطنت کردند.(2)

و هیچ یک از مردم، از تاریخ و روز و لحظه آن خبر نخواهد داشت.(1)

ب)مصیبت و بلا: بازگشت عیسی مسیح با مصائب و بلایای متعددی همراه خواهد بود. مواردی مثل جنگ و زلزله و…. «اما چون جنگ ها و اخبار جنگ ها را بشنوید، مضطرب نشوید. زیرا که وقوع این حوادث ضروری است… زلزله ها در جای ها حادث خواهد شد و قحطی ها و اغتشاش ها پدید می آید و این ها ابتدای دردهای زه میباشد.»(2)

ج) عظمت و شکوه: بازگشت دوباره منجی مسیح همراه با شکوه خاص خواهد بود و او در میان ابرها و در حالی که فرشتگان مقرب او را در میان گرفته اند، ظاهر خواهد شد.(3)

د) تجسد: بازگشت دوباره منجی، آشکارا و جسمانی خواهد بود و نه فقط روحانی، به گونه ای که همه مردم خواهند توانست او را به چشم ببینند.(4)

در نظر گرفته خواهد شد؛(1)اما داوری دوم (قیامت) از اعتقادات کلیسای کاتولیک است که در اعتقاد نامه های رسمی خود، این نوع داوری را تأیید می کند:

قبل از داوری نهایی، همه مردگان برخواهند خاست و این زمانی است که همه اهل قبور صدای پسر انسان را می شنوند و از قبور خارج می شوند.(2)

دارد، ولی ارائه همین تصویر از پایان دنیا و حوادث بعد از آن، یک امتیاز برجسته به شمار می آید؛ به ویژه وقتی با عملکرد منجی مسیحیت مقایسه می کنیم، درمی یابیم که منابع مسیحیت درباره حوادث آینده بسیار مجمل و نارسا سخن گفته است و کارکرد مسیح علیه السلام را واضح به تصویر نمی کشد؛ مرکز حکومت چندان مشخص نیست؛ ساختار حکومتی عیسی علیه السلام بیان نشده است؛ شکل برقراری حکومت و ملکوت خدا معلوم نیست که آیا این ملکوت با جنگ و نبرد برقرار می شود یا صرفاً به مدد قدرت الهی و امدادهای غیبی و یا سختی ها و بلاها چنان جامعه را در تنگنا قرار می دهد که خودشان قیام کرده و حکومت را تسلیم مسیح علیه السلام می کنند و این حکومت بدون جنگ و خونریزی تشکیل می شود؟ پس اگر به کمک امدادهای غیبی است، چه نوع امدادهایی است و اگر درگیری و نبردی در کار است، یاران مسیح علیه السلام چه کسانی هستند؟ تجهیزات جنگی آنها چیست و به فرض وجود تجهیزات جنگی، این تجهیزات به چه شکلی آماده شده و در اختیار یاران او قرار می گیرد؟ همچنین سؤالات دیگری از این دست وجود دارد که از لابه لای متون مسیحیت، جوابی برایشان نمی یابیم.

3. منابع شیعه از فرد و یا افرادی سخن می گوید که در اصلاح جامعه بعد از ظهور، نقش اصلی را ایفا می کنند. اگر چه برخی از این روایات ضعیف می باشند، اما شناخت معتنابهی به ما داده و ما را از نوع کارکردشان مطلع می سازد؛ در حالی که مسیحیت، از یک شخصیت

ص:225

مبهم و نامشخص سخن می گوید که فقط از انسان بودن او خبر می دهد، اما از سایر خصوصیات و ویژگی های او گزارش دقیقی به ما نمی رسد.

4. در عین این که شباهت های زیادی بین رجعت در اسلام و بازگشت مجدد عیسی علیه السلام در مسیحیت وجود دارد، اما اختلافاتی نیز در این باب موجود است. هدف اصلی از رجعت در شیعه آن است که کمالات وجودی انسان مؤمن بروز کرده و به فعلیت خود برسد و انسان «تقرب الی الله» پیداکند. هدف این است که جامعه به تکامل حقیقی رسیده و مدینه فاضله تشکیل شود. ولی در آیین مسیحیت از این اهداف و غایات متعالی اثر وخبری نیست و از جستجو در بین متون آنان، بیشتر یک نوع عاقبت جویی و رفاه طلبی، آن هم مادی و جسمانی استفاده می شود، نه کمال خواهی و تقرب به معبود.

5. ویژگی برجسته دیگری که از وسعت دید و بینش اسلام (شیعه) و جهانی بودن آن خبر می دهد این است که در رجعت، افراد نیک و صالح را محدود به یک گروه و نژاد و مردمی خاص نمی داند بلکه هر مؤمن ستم دیده و زجر کشیده ای را لایق بازگشت دانسته و هر ستمگر کافر و ملحدی را مستوجب مؤاخذه و بازخواست می داند و این هر دو را بازمی گرداند تا انتقام مظلوم را از ظالم بگیرد؛ بر خلاف مسیحیت که بیشتر به قوم و قبیله خویش و سود و منفعت خودشان توجه دارند.

6. مسیحیت به گونه ای از منجی سخن می گوید که گویا مسیح علیه السلام مستقلاً و یکه و تنها اقدام به برقراری « ملکوت الهی» می کند، در حالی که با توجه به روایات اسلامی معلوم می شود که حضرت

ص:226

عیسی علیه السلام به صورت مستقل عمل نمی کند، بلکه در رکاب حضرت مهدی علیه السلام و تحت رهبری آن حضرت انجام وظیفه می کند؛ پیامبراسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

میان من و او (عیسی) پیامبری نیست. هنگامی که فرود آمد… صلیب را می کوبد و نابود می سازد و خوک را می کشد و جزیه را برمی دارد و خدا در زمان او تمامی آیین ها را جز اسلام، نابود می سازد. مسیح دروغین را می کشد و به مدت چهل سال در زمین زندگی می کند. سپس وفات می یابد و مسلمانان بر وی نماز می گذارند.(1)

این روایت، از منسوخ شدن مسیحیت کنونی و آداب و رسوم غلط آن خبر داده و فراگیری دین اسلام را نوید می دهد. چون حکم جزیه برای غیر مسلمان است و برداشته شدن آن، حکایت از مسلمان شدن همه ساکنین ارض دارد؛ یعنی حضرت عیسی علیه السلام در راستای اهداف حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف گام برمی دارد و در جهت برپایی حکومت اسلامی، معین و مددکار حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

1. ظهور هر دو منجی ناگهانی، برق آسا و غیر منتظره خواهد بود. زمان دقیقی برای ظهور هیچ یک از آن دو بیان نشده و به عکس، تصریح شده که همیشه منتظر آمدن آنها باشید.

2. رخدادها و وقایع پایانی جهان و زمان عروج مسیح علیه السلام که در متون مسیحیت بیان شده، بسیار شبیه به حوادث آخرالزمان و علائم ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است. کار به جایی می رسد که جنگ و خون ریزی، مرگ و میر و قتل عام عمومی، تاب و توان را از همگان سلب می کند. بلاها و مصائب هولناک، ساکنین کره خاکی را مضطرب و متحیر خواهد کرد؛ به قدری جرم و جنایت فراوان می شود که همه یک صدا منجی را صدا می زنند؛ خصوصاً آخرین جنگ بین المللی اشاره شده در منابع مسیحیت، خروج «سفیانی» در منابع اسلامی را تداعی می کند. لذا طبق نظر هر دو دین، چون پیش از ظهور منجی یکسری دگرگونی ها رخ خواهد داد، پس می توان هر دو منجی را دارای کارکرد کیهانی دانست.

3. پایان کار جهان نیز ازنظر هر دو دین به خوبی و آسایش، رفاه و آرامش و عدالت و امنیت ختم شده و پایانی خوش و با برکت خواهد داشت. عدالت در درون خانه ها نفوذ می کند، همان گونه که گرما و سرما داخل خانه ها می شود. آسمان بارانش را فرو ریزد و زمین گیاهانش را بیرون آورد و تنگ نظری از دل های بندگان بیرون می شود.

4. بازگشت مظفرانه مسیح علیه السلام همراه با داوری در دو مرحله (به

ص:228

اعتقاد پروتستان ها) می باشد که این دو مرحله شباهتی آشکار با محاکمه سران کفر و الحاد در رجعت و محاکمه نهایی همگانی در قیامت (به اعتقاد شیعه) دارد.

5. «ملکوت الهی» که حضرت عیسی علیه السلام برقراری آن را بشارت می داد و رسالت خود را همین معرفی می کرد، از جهات فراوانی با دولت حضرت مهدی علیه السلام مشابهت دارد. چرا که هر دو در آخرالزمان و بعد از حوادثی ناگوار و مصیبت هایی جانکاه تشکیل و برپا می شود و هدف هر دو برقراری عدالت در سایه اجرای احکام و حدود الهی، آن هم برای همه جهانیان و در سرتاسر کره خاکی است.

6. هردو منجی موعود، بازگشت و ظهوری باشکوه و جلال خواهند داشت و حکومتی با عظمت و مقتدر را در زمین برقرار خواهند کرد.

ص:229

ص:230

آرمان شهر از آرزوهای دیرینه بشری است و انسان های فرهیخته در همه زمان ها به دنبال تشکیل چنین جامعه ای بودند. فیلسوفان و اندیشمندان دراین باره داد سخن سرداده و ویژگی ها و خصوصیات آن را بیان کرده اند و هر کدام نقشه راهی و نظری را برای تحقق آن ارائه داده اند؛ مؤلفه ها و شاخصه های کلیدی و مهم آن را معرفی کرده و فاکتور های لازم و ضروری برای تشکیل مدینه فاضله را فراروی افراد بشر قرار داده اند.

در این میان، ادیان الهی و به خصوص مسیحیت و اسلام، تحقق این آرمان شهر را قطعی دانسته و زمان تشکیل آن را مقارن با ظهور منجی و موعود آسمانی خود اعلام کردند که با حکومت عدل الهی در آخرالزمان، آن مدینه فاضله تحقق پیدا کرده و همه مخلوقات از آن بهره مند خواهند شد؛ به گونه ای که حتی ماهیان دریا و مرغان آسمان نیز از آن حکومت راضی و خرسند خواهند بود.

ص:232

و اقدامات اجرایی آن حضرت در این سه بعد می پردازیم:

خداوند به وسیله او درهای حق را می گشاید و درهای باطل را می بندد. و همچنین «یحق الحق و یبطل الباطل»(1)؛ حق را احقاق و باطل را ابطال می کند.

 نظارت و راهبری: «ینصب له عمود من نور من الارض الی السماء یری فیه اعمال العباد»(2)؛ برای او عمودی از نور از زمین تا آسمان نصب می شود که اعمال بندگان را در آن می بیند.

و یا « چون کارها منتهی به صاحب الامر شود خدای تعالی پستیها و بلندیهای زمین را برابر کند و دنیا نزد او به منزله کف دستش شود، کدام یک از شما اگر در کف دستش مویی باشد آن را نمی بیند؟».(3)

 دقت در تعیین کارگزاران بر اساس لیاقت، شایستگی و کارآمدی: از این رو می بینیم که در روایات، ترکیب دولت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را از پیامبران، جانشینان آنان، تقوا پیشگان و صالحان و صدیقان(4) روزگار

ص:235

و امت های پیشین و از سران و بزرگان اصحاب پیامبر بیان می کند.

 سخت گیری در مدیریت: «المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف شدید علی العمال رحیم بالمساکین»(1)؛ مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بر مسئولان کشوری بسیار سخت می گیرد، بر بینوایان بسیار رئوف است.و یا «....یاخذ الوالی من غیرها عمالها علی مساوئ اعمالها و تخرج له الارض افالیذ کبدها...»(2)؛ «…عمال و کارگزاران حکومت ها را بر اعمال بدشان کیفر می دهد».

مشورت با یاران: «فیستشیر المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اصحابه»(3)؛ مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف با یاران خود مشورت می کند.

2-1. عملکرد قضایی: دستگاه قضایی در دولت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به معنای واقعی، پناهگاه و ملجأ مظلومان و دادخواهان و محل مبارزه با فاسدان و تبه کاران است.

ویژگی های قضاوت آن حضرت عبارتند از:

براساس کتاب های آسمانی: « او تورات (حقیقی) و سایر کتب آسمانی را از غاری واقع در انطاکیه بیرون می آورد، آنگاه با پیروان تورات طبق تورات و با اهل انجیل طبق انجیل و با اهل زبور طبق زبور و با مسلمانان مطابق قرآن حکومت می کند.»(4)

ص:236

قضاوتی همچون داوود علیه السلام و سلیمان علیه السلام : « یَأْمُرُ مُنَادِیاً فَیُنَادِی هَذَا الْمَهْدِیُّ یَقْضِی بِقَضَاءِ دَاوُدَ وَ سُلَیْمَانَ...» (1)؛ منادی ندا در می دهد: این مهدی است که چون داود و سلیمان قضاوت می کند.

قضاوت بدون دلیل و شاهد و البته به حق: آمده است: «تَقُولُ هَذَا الْمَهْدِیُّ یَحْکمُ بِحُکمِ دَاوُدَ وَ لَا یُرِیدُ بَیِّنَة»(2)؛ ندا می گوید: این مهدی است همچون داود حکم می کند و به بینه و شاهد نیازی ندارد.»

3-1. عملکرد تقنینی: در حکومت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف محور و رکن تمامی قانونگذازی ها و وضع مقررات، احکام الهی و قرآن(3) همراه با برداشت صحیح از آن است. امیرالمومنین علیه السلام می فرماید: «یَعْطِفُ الْهَوَی عَلَی الْهُدَی إِذَا عَطَفُوا الْهُدَی عَلَی الْهَوَی وَ یَعْطِفُ الرَّأْیَ عَلَی الْقُرْآنِ إِذَا عَطَفُوا الْقُرْآنَ عَلَی الرَّأْی»(4)؛ او (حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ) خواسته ها را تابع هدایت وحی می کند، هنگامی که مردم هدایت را تابع هوس های خویش قرار می دهند، در حالی که به نام تفسیر نظریّه های گوناگون خود را بر قرآن تحمیل می کنند، او نظریّه ها و اند یشه ها را تابع قرآن می سازد.

ص:237

4-1. عملکرد نظامی-امنیتی: هر جامعه ای نیازمند امنیت است و این نیاز در دولت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف برآورده می شود. آن حضرت از نیروی نظامی، به ویژه در ابتدای ظهور و قبل از استقرار حکومت استفاده می کند. چرا که با نگاهی به اوضاع آن عصر و زمان درمی یابیم که بدون یک قوه قهریه قوی، برپایی چنین حکومت فراگیری ممکن نخواهد بود. دامنه برقراری این امنیت بسیار گسترده خواهد بود و همه زمینه های امنیت را شامل می شود؛ امنیتی که اعم از امنیت جهانی، فردی، اجتماعی و همگانی است؛ به طوری که همه مردم آن زمان از حکومت آن حضرت راضی و خرسند خو اهند بود.

إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام حَکمَ بِالْعَدْلِ وَ ارْتَفَعَ فِی أَیَّامِهِ الْجَوْرُ وَ آمَنَتْ بِهِ السُّبُلُ وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ بَرَکاتِهَا وَ رُدَّ کلُّ حَقٍّ إِلَی أَهْلِه(1)؛

چون حضرت قائم علیه السلام قیام کند به عدالت حکم فرماید، و در دوران او ستم بر داشته شود، و راهها امن گردد و زمین برکتهای خود را بیرون آورد، و هر حقی به اهلش رسد.

و رسوم مختلف و متعدد، با افکار وآراء متشتت و متفاوت و تفاسیر متعدد و گاهی متناقض از اخلاق و فضایل است. با ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و منجی بشریت، چشم های کم رمق بدو دوخته شده که شاید کام تشنه آنها را بعد سال ها دوری از حق و حقیقت و معنویت سیراب کند؛ بازار بی دینی و عرفان های کاذب را کساد کرده و دکان های ایده پردازی افراد بی اطلاع و به ظاهر دانا و فهیم را از رونق بیندازد و نقاب و پیرایه از چهره دین و دیانت برداشته، جمال حقیقی آن را رونمایی کند تا جان های مرده و پوسیده از فراق دین را به نور حقیقت زنده کند.

در سایه دولت اخلاقی است که تمام وعده های داده شده جامه عمل می پوشد. اصولا برقراری امنیت و رفاه و آسایش و عدالت، بدون فراگیری اخلاق و معنویت در جامعه، ناشدنی است. برای تحقق این مهم، برنامه های فرهنگی حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در سه کارکرد بیان می شود:

یَعْطِفُ الْهَوَی عَلَی الْهُدَی إِذَا عَطَفُوا الْهُدَی عَلَی الْهَوَی(1)؛ او (حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ) خواسته ها را به سوی هدایت بر می گرداند، هنگامی که مردم هدایت را تابع هوس های خویش قرار می دهند.

و  نهی از منکرات می کند:

 إِنَّ الدُّنْیَا لَا تَذْهَبُ حَتَّی یَبْعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَجُلًا مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ یَعْمَلُ بِکتَابِ اللَّهِ لَا یَرَی فِیکمْ مُنْکراً إِلَّا أَنْکرَه (2)؛ براستی که دنیا بآخر نرسد تا اینکه خدای عز و جل مردی از خاندان مرا برانگیزد که به کتاب خدا عمل کند و در میان شما کار زشتی نبیند جز آنکه از آن جلوگیری به عمل آورد.

و از گناه و معصیت جلوگیری می کند:

…وَ لَا یُعْصَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی أَرْضِهِ وَ یُقَامَ حُدُودُ اللَّهِ فِی خَلْقِه…(3)؛

خدا در زمینش معصیت نشود و حدود الهی در باره خلقش اقامه گردد.

ب) ترویج و تتمیم مکارم اخلاقی: حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف برای واکسینه کردن جامعه که دیگر به انحراف کشیده نشود، مکارم اخلاقی را کامل می کند. برنامه های حضرت در این محور عبارتند از:

تکمیل و تقویت اخلاق: «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ

ص:240

فَجَمَعَ بِهِ عُقُولَهُمْ وَ أَکمَلَ بِهِ أَخْلَاقَهُم»؛(1) هر گاه قائم قیام نمود، دست خود را روی سر مردم می گذارد، و بدان وسیله عقلهای آنان جمع و اخلاقشان کامل می گردد.

دعوت به سنت و سیره پیامبر اسلام: «یُقِیمُ النَّاسَ عَلَی مِلَّتِی وَ شَرِیعَتِی وَ یَدْعُوهُمْ إِلَی کتَابِ رَبِّی عَزَّ وَ جَل»(2)؛ مردم را به اطاعت من و دین من وادار می کند و به قرآن دعوت شان می نماید.

 امر به معروف و نهی از منکر: «النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله و سلم وَ الْوَصِیَّ وَ الْقَائِمَ یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ إِذَا قَامَ وَ یَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکر»(3)؛ پیامبر و وصی او و قائم هنگامی که قیام کند، مردم را امر به معروف ونهی از منکر می کنند.

اخذ پیمان نامه از کارگزاران و تعهد خود حضرت به یارانش: با توجه به این که بسیاری از رذایل اخلاقی در حکومت ها از طریق کارگزاران آن حکومت ها به سایر مردم سرایت می کند، اهمیت این پیمان نامه بیشتر نمایان می شود. حضرت علی علیه السلام در روایتی مفصل، این پیمان نامه را چنین بیان می کند:…

با مهدی علیه السلام بیعت می کنند که: هرگز دزدی نکنند، زنا نکنند، مسلمانی را دشنام ندهند، خون کسی را به ناحق نریزند، به آبروی کسی لطمه نزنند، به خانه کسی هجوم نبرند، کسی را به ناحق نزنند، طلا و نقره، گندم و جو ذخیره نکنند، مال

ص:241

یتیم نخورند، در مورد چیزی که یقین ندارند گواهی ندهند، مشروب نخورند، حریر و خز نپوشند، در برابر سیم و زر، سر فرود نیاورند، راه را بر کسی نبندند، راه را ناامن نکنند، گِرد همجنس بازی نگردند، خوراکی را از گندم و جو انبار نکنند، به کم قناعت کنند، طرفدار پاکی باشند، از پلیدی گریزان باشند، به نیکی فرمان دهند، از زشتی ها باز دارند، جامه های خشن بپوشند، خاک را متکای خود سازند، در راه خدا حق جهاد را ادا کنند و… آن حضرت، خود نیز تعهد می کند که: از راه آنان برود، جامه ای مثل جامه آنها بپوشد، مرکبی مانند آنان سوار شود، به کم راضی و قانع شود، زمین را به یاری خدا پر از عدالت کند، خدا را آنچنان که شایسته است، بپرستد و….(1)

ص:242

کتاب تازه، روش تازه و داوری تازه با خود می آورد.

از اسلام اصیل با عنوان دین جدید و روش جدید یاد شده است که به معنای این است که تفسیر واقعی کتاب و سنت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم را برای مردم بیان می کند. ولی به دلیل اینکه یا تا آن زمان برای مردم بیان نشده بوده و یا فراموش شده و یا دچار تحریف و دگرگونی گردیده است، برای مردم جدید می نماید. در حالی که همان دستورات دین مبین اسلام است که به شکلی درست برای همگان تبیین می شود و دین جدیدی نیامده است. چرا که امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف پیامبری جدید با کتابی جدید نیست، بلکه آن حضرت، مجری دین مبین اسلام است.

ج) عرضه دین اسلام به تمامی جهانیان حتی کفار: هنگامی که علیه یهود و نصارا و صابئین و مادیها و برگشتگان از اسلام و کفار در شرق و غرب کره زمین، قیام می کند، و اسلام را پیشنهاد می نماید هر کس از روی میل پذیرفت دستور می دهد که نماز بخواند و زکات بدهد و آنچه هر مسلمانی مأمور به انجام آن است بر وی نیز واجب می کند، و هر کس مسلمان نشد گردنش را می زند تا آنکه در شرق و غرب عالم یکنفر خدانشناس باقی نماند.(1)

ص:244

د) احیاء کتاب و سنت: « فَلَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا عَجَّلَ اللَّهُ فَرَجَهُ وَ تَکلَّمَ بِتَکلُّمِنَا ثُمَّ اسْتَأْنَفَ بِکمْ تَعْلِیمَ الْقُرْآنِ وَ شَرَائِعِ الدِّینِ وَ الْأَحْکامِ وَ الْفَرَائِضِ کمَا أَنْزَلَهُ اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم »(1)؛ «وقتی قائم ما قیام کند و سخنگوی ما سخن گوید، قرآن و احکام دین را همان گونه که بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نازل شده است از نو به شما می آموزد».

است و مردم تاکنون جز با آن دو حرف آشنایی ندارند و هنگامی که قائم ما قیام کند، 25 حرف دیگر را بیرون آورده، در میان مردم گسترش دهد و آن دو حرف را نیز به آنها ضمیمه ساخته، مجموع 27 حرف را منتشر خواهد کرد.»(1)

ج) پیشرفت کامل اختراعات و ارتباطات: « إِنَّ الْمُؤْمِنَ فِی زَمَانِ الْقَائِمِ وَ هُوَ بِالْمَشْرِقِ لَیَرَی أَخَاهُ الَّذِی فِی الْمَغْرِبِ وَ کذَا الَّذِی فِی الْمَغْرِبِ یَرَی أَخَاهُ الَّذِی فِی الْمَشْرِق»؛(2) مؤمن در زمان قائم در حالی که در مشرق است، برادر خود را در مغرب می بیند. همچنین کسی که در مغرب است، برادرش را در مشرق می بیند.

و «إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ مَدَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِشِیعَتِنَا فِی أَسْمَاعِهِمْ وَ أَبْصَارِهِمْ حَتَّی لَا یَکونَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ الْقَائِمِ بَرِیدٌ یُکلِّمُهُمُ فَیَسْمَعُونَ وَ یَنْظُرُونَ إِلَیْهِ وَ هُوَ فِی مَکانِه»(3)؛ براستی هنگامی که قائم بیاید خدای عز و جل در گوشها و دیدگان شیعیان ما چنان نیروی کشش و رسائی دهد که میان آنها و حضرت قائم پیکی نباشد و آن حضرت با آنان (از فاصله دور) سخن گوید و آنان بشنوند و او را در همان جائی

ص:246

که هست ببینند.

د) آموزش همگانی علم و حکمت: «تُؤْتَوْنَ الْحِکمَةَ فِی زَمَانِهِ حَتَّی إِنَّ الْمَرْأَةَ لَتَقْضِی فِی بَیْتِهَا بِکتَابِ اللَّهِ تَعَالَی وَ سُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم »؛(1) در زمان [مهدی] حکمت و دانش به [مردم] ارزانی می شود تا جایی که زنان در خانه خود، به کتاب و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حکم می کنند.

دینی، خود سبب برکت و فزونی نعمت است. در دوران حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف مردم مطیع امر خداوند می گردند و دستورات خلیفه الهی را اجرا می کنند. زمین و آسمان هم برکاتش را در اختیار مردم می گذارد. همه کره خاکی، آباد و سرسبز می شود. تولید محصولات کشاورزی چند برابر شده(1) و اقتصاد رونق شگفت آوری می گیرد.

علاوه براین، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز در عمران و آبادی زمین سهیم است. او است که «گنج های زمین را استخراج می کند(2) و در اختیار مردم قرار می دهد و دستور می دهد که آبراه ها و نهرهایی را حفر کنند، پل و سد بسازند، زمین ها و شهرها را آباد و بازسازی کنند، جاده ها را توسعه دهند و… دستور می دهد که از پشت حرم امام حسین علیه السلام نهری حفر کنند که کربلا را به نجف متصل کند. آن گاه پل هایی روی آن و آسیاب هایی را کنار آن نهر بسازند.»(3)؛ «دستور می دهدکه شهرها را آباد سازند(4)» و «روی زمین نقطه ویرانی نماند؛

ص:248

جز این که آباد گردد(1)»؛ «… جاده های اصلی را توسعه می دهد… هر مسجدی را که بر سر راه باشد، تخریب می کند. بالکن ها را می شکند و پنجره هایی که به کوچه باز می شود، می بندد. هر بالکن، فاضل آب و ناودانی که به کوچه ها باشد، از بین می برد.»(2)

3-2. کارکردهای توزیعی، رفاهی و خدماتی: در دوران حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف چنان رفاه و آسایشی فراهم می شود که تا آن زمان نظیری نداشته است. همه غرق در نعمت و ثروت اند. دیگر محتاج زکاتی یافت نمی شود. «در آن زمان، امت من چنان از نعمت برخوردار می شوند که هرگز امتی آن چنان از نعمت برخوردار نشده باشد… هر کس نزد مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف آید و بگوید به من مالی ده، او بی درنگ می گوید: بگیر.»(3)؛ «امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف هر سال دو بار به مردم می بخشد و در هر ماه دو بار به آنها روزی عطا می کند و به مساوات بین مردم عمل می فرماید تا این که هیچ نیازمند به زکات پیدا نمی شود(4)»؛ در زمان او« هر برده مسلمانی را

ص:249

می خرد و آزاد می کند. بدهکاری [نمی ماند] جز این که بدهی اش را پرداخت می کند… کسی کشته (قصاص) نمی شود، مگر این که دیه او را به صاحبش تسلیم می کند و آن کس که کشته شد، بدهی اش را می پردازد و خانواده او را تأمین می کند.»(1)

مسیحیان بیان کرد:

مکتوب است که از صهیون نجات دهنده ای ظاهر خواهد شد.(1)

منظرگاه هسته مرکزی تعالیم و آموزه های عیسی علیه السلام را تشکیل می دهد. «ملکوت خدا» در حقیقت، تحقق وعده هایی است که خدا به داوود علیه السلام داده که «سلطنت او را تا ابد پایدار خواهد ساخت»(1) و بارها با سوگند به آن تأکید کرده بود.(2) حال این وعده الهی با آمدن عیسی علیه السلام محقق خواهد شد.

مراد از «ملکوت خدا» در این وعده ها، مجموعه آرمان های معنوی و اجتماعی است که عیسی علیه السلام در یک فعالیت شاهانه آنها را عملی خواهد ساخت. بر اساس این وعده ها، عیسی علیه السلام با تشکیل حکومتی الهی -که از آن به «ملکوت خدا» یاد شده است- اهداف رهایی بخش خود را عملی خواهد کرد.(3)

کوچک آنها را خواهد راند.(1)

که مبالغه در میزان برقراری امنیت در آن دوران می باشد. همچنین در جای دیگر می گوید:

… و ایشان شمشیرهای خود را برای گاو آهن و نیزه های خویش را برای اره ها خواهند شکست و امتی بر امتی شمشیر نخواهد کشید و بار دیگر جنگ را نخواهند آموخت.(2)

که گزارشی از برقراری صلح و صفا بین مردم ساکن در کره زمین است.

حاکم آن دوران نمی داند، بلکه خبر از آمدن شخصی دیگر به عنوان «پسر انسان» می دهد که بیان شد همان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

5. مسیحیت معتقد است که برکت یافتن زمین و فراوانی محصولات کشاورزی از کارکردهای بازگشت مسیح علیه السلام می باشد، اما آیا این برکت یافتن به صورت امداد غیبی و معجزه گون است یا عیسی علیه السلام در راستای اجرای برنامه ها، اسباب تولید فراوان را فراهم می کند؟ منابع مسیحی در این زمینه سکوت کرده اند.

به امید روزی که شاهد ظهورش باشیم و روزی که در رکابش خدمت کنیم. آمین

ص:258

10.برانتل، جرج، آیین کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، قم، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1381ش.

11.توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1384 ش.

12.تیسین، هنری، الهیات مسیحی، ترجمه میکائیلیان، تهران، انتشارات حیات ابدی، بی تا.

13.تیلیخ، پل، الهیات سیستماتیک، ترجمه حسین نوروزی، تهران، انتشارات حکمت، 1381ش.

14.ثقة الاسلام ابی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق الکلینی الرازی، اصول کافی، ترجمه محمد باقر کمره ای، قم، انتشارات اسلامیه چاپ 9، 1379ش.

15.جان بایرناس، تاریخ جامع ادیان، ترجمه اصغر حکمت، بی جا، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ 14، 1383ش.

16.جعفری، جواد، «جمال یار»، مجله تخصصی انتظار موعود، شماره 5، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، پائیز1381ش.

17.جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة، تحقیق: احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، 1979م.

18.حسینی گرگانی، میر تقی، نزول عیسی و ظهور موعود، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، 1387ش.

19.حیدری کاشانی، محمدباقر، مقتدای مسیح، قم، نسیم کوثر، 1388ش.

20.خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، بی جا، بی نا، بی تا.

21.رابرتسون آرچیبالد، عیسی اسطوره یا تاریخ؟، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1378ش.

ص:260

22.ربانی گلپایگانی، علی، محاضرات فی الالهیات، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ 5، 1417ق.

23.زیبایی نژاد، محمدرضا، مسیحیت شناسی مقایسه ای، تهران، سروش، انتشارات صدا و سیما، 1382ش.

24.سبحانی، جعفر، سیمای عقاید شیعه، ترجمه کتاب دلیل المرشدین الی الحق المبین، جواد محدثی، قم، نشر مشعر، 1388ش.

25.سعدی، حسین علی، «نجات بخشی تطبیقی (اسلامی- مسیحی)»، فصلنامه علمی- تخصصی انتظار موعود، ش4، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، تابستان1381ش.

26.سلیمانی ادرشانی، عبدالرحیم، در آمدی بر الهیات تطبیقی اسلام و مسیحیت، کتاب طه، 1382ش.

27.سلیمانی، عبدالرحمان، درسنامه ادیان ابراهیمی، قم، کتاب طه، تهیه شده در انجمن علمی ادیان و مذاهب، 1386ش.

28.شاکری، روح الله، منجی در ادیان، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، 1388ش.

29.شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ترجمه منصور پهلوان، قم، دار الحدیث، 1380ش.

30.صادق نیا، محراب، گونه شناسی نجات در نشست دینی موعود، فصل نامه علمی تخصصی مشرق موعود، قم، پژوهشکده مهدویت، سال اول، شماره اول، بهار 1386ش.

31.صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر، قم، مؤسسة نشر السیدة المعصومة، 1419ق.

ص:261

32.طبرسی، فضل بن حسن، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مترجمان، قرن پانزدهم، انتشارات فراهانی، تهران، 1360 ش.

33.طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، چ سوم، تهران، اسلامیه، 1390 ق.

34.طبسی، نجم الدین، چشم اند ازی به حکومت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1380ش.

35.طبسی، محمد رضا، الشیعه و الرجعه، نجف اشرف، الآداب، 1385ق.

36.طوسی، محمد بن الحسن، الغیبة، قم، مؤسسه معارف اسلامی، 1411ق.

37.علامه مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار، بیروت، انتشارات احیاء التراث العربی، 1404ق.

38.قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، قم، انتشارات اسوه، 1416ق.

39.کارگر، رحیم، آینده جهان (دولت و سیاست در اندیشه مهدویت)، چ دوم، قم، بنیاد فرهنگی حضرت موعود، قم، 1387ش.

40.کاظمی، سید مصطفی، بشارت الاسلام، نجف، بی نا، 1382ش.

41.کامل سلیمان، یوم الخلاص (روزگار رهایی)، ترجمه علی اکبر مهدی پور، تهران، نشر آفاق، چاپ چهارم، 1381ش.

42.کتاب مقدس، لندن، 1904م.

43.لطیفی، رحیم، دلائل عقلی و نقلی امامت و مهدویت، قم، بنیاد حضرت مهدی موعود، چاپ دوم، 1387ش.

44.متقی هندی، علاء الدین علی، کنز العمال، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1405ق.

45.محدث جزائری، النور المبین فی قصص الانبیاء و المرسلین، قم، آیت الله مرعشی، بی تا.

ص:262

46.محسنی دایکندی، عظیم، رجعت در عصر ظهور، قم، بنیاد فرهنگی مهدی موعود عج، 1389ش.

47.محمدی، محمد حسین، آخرالزمان در ادیان ابراهیمی، قم، بنیاد فرهنگی مهدی موعودع، 1389ش.

48.مروزی، حافظ ابونعیم بن حماد، الفتن، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1423ق.

49.مری جو ویور، درآمدی به مسیحیت، مترجم حسن قنبری، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1381ش.

50.مسعودی، علی بن الحسین بن علی، مروج الذهب و معادن الجوهر، بیروت، موسسه اعلمی، 1421ق.

51.مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.

52.مقدسی شافعی، یوسف بن یحیی، عقدالدرر (فی اخبار المنتظر)، قاهره، مکتبة عالم الفکر، 1399ق.

53.مقری فیومی، احمد بن محمد بن علی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دارالهجرة، 1405ق.

54.مکارم شیرازی، ناصر، با جمعی از همکاران، تفسیر نمونه، قم، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی وهشتم، 1379ش.

55.موحدیان، عطار علی، گونه شناسی اند یشه منجی موعود در ادیان، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1389ش.

56.میشل، توماس، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، چاپ دوم، قم، انتشارات مرکز ادیان، چ اعتماد، 1377.

57.نظری منفرد، علی، تاریخ اسلام از تولدتا رجعت، بی جا، جلوه کمال، 1388ش.

ص:263

58.نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ترجمه محمد جواد هاشمی، تهران، نشر صدوق، 1376ش.

59.هاکس، مستر جیمز، قاموس کتاب مقدس، تهران، اساطیر، 1377ش.

60.هیئة العلمیة فی مؤسسة المعارف الاسلامیة، معجم احادیث الامام المهدی، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة-مسجد جمکران، چاپ دوم، 1428ق.

61.وان وورست، رابرت ای، مسیحیت از لابه لای متون، ترجمه جواد باغبانی و عباس رسولزاده، قم، انتشارات موسسه امام خمینی، 1384ش.

62.یزدی حائری، علی، الزام الناصب، تهران، بی نا، 1351ش.

63.یوسف بن فرغلی، سبط ابن الجوزی، تذکره الخواص، بی نام، بی جا، بی تا.

ص:264